O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi

uch
tu rg a b o ‘linadi: 
induktiv, deduktiv
va 
analogik.
Induktiv
x u lo s a c h iq a rish — bu x u l o s a c h iq a r i s h n i n g
s h u n d a y m a n t i q iy usulidirki, b u n d a b i r n e c h a y a k k a yoki 
ayrim h u k m l a r d a n u m u m iy h u k m g a o ‘ti!adi, yoki ayrim
fakt va h o d is a la rn i o ‘rganish a so sid a u m u m i y q o n u n va 
q o i d a l a r y a r a t i l a d i . M a s a l a n : „ T e m i r e l e k t r t o k i n i
o ‘tk a z a d i ‘\ „ M i s e le k tr tokini o ‘t k a z a d i “ , „ K u m u s h d a h a m
e le k tr tokin i o ‘t k a z u v c h a n lik xususiyati b o r “ va h okaz o. 
l n s o n y u q o r i d a g i h u k m l a r d a n y a n g i u m u m i y x u l o s a
c h i q a r i b , d e m a k , „ M e t a l l a r n i n g h a m m a s i e l e k t r to k in i 
o ‘t k a z a d i “ , d e g a n yangi x u lo sa c h i q a r a d i . S h u n i n g d e k ,
„ T o s h k e n t d a v la t m a d a n iy a t instituti ta l a b a la r i qishki ses- 
siyaga p u x ta h o z irlik k o ‘rm o q d ala r. S h a h a r d a g i b o s h q a oliy 
o 'q u v yurti talaba la ri h a m qishki sessiyaga tayyorgarlikni 
k u c h a y ti r m o q d a la r “ . D e m a k , „ T o s h k e n t s h a h r i n i n g b a r c h a
o liy o ' q u v y u r t i t a l a b a la r i q is h k i s e s s i y a g a q u n t b ila n
ta y y o rla n m o q d a la r“ , degan yangi xulosa chiq arila d i. B unday 
m isollarni k o ‘p lab keltirish m u m k in .
D ed u ktiv
x u l o s a c h i q a r i s h d a — u m u m i y v a y a k k a
x u lo sa la rd a n y a k k a yoki j u z ’iy x u lo sa keltirib chiqariladi. 
Misol u c h u n : „ H a r q a n d a y m etall — e l e m e n t “ . „V is m u t — 
m e t a l l “ . D e m a k , v ism u t — e l e m e n t . H a m m a p l a n e t a l a r
m axsus s h a k ld a d ir. „ K a m o l o t “ y o s h l a r ijtim o iy harak ati 
a 'z o la ri shijoatli yoshlardir. T o s h k e n t d a v l a t p e d a g o g ik a

---

u n iv e rs ite tin in g k o kp gina talabalari „ K a m o l o t “ga a ’zodirlar. 
D e m a k , u l a r h a m shijoatlidirlar.
T a ’l i m j a r a y o n i d a o ‘q u v c h i l a r u m u m i y q o i d a va 
q o n u n l a r n i y a k k a yoki j u z 'i y h o lla rg a ta tb iq etish orqali 
h a m m a v a q t d e d u k t i v y o ‘l bilan fikr yuritadilar. M asa la n , 
C V quvchilar u m u m i y g r a m m a ti k q o i d a l a r n i bilganliklari 
sababli o ‘z b e k tili darslarida q aratq ich , t u s h u m kelishiklarini 
differensiatsiyalay oladilar. S huning u c h u n yozgan paytlarida 
g r a m m a t i k x a t o l a r g a a s lo y o i q o ‘y m a y d i l a r . Y o i n k i
o ‘q u v c h iIa r „ k o ‘p b u r c h a k l a r ichki b u r c h a k l a r n i n g yigkin - 
disi 2 d ( n — 2) ga t e n g “ , degan u m u m i y q o id a n i, t e o re - 
m a n i o kz l a s h t i r i b o ig a n b o l s a l a r , u n i sira q i y n a lm a s d a n
istalgan k o ‘p b u r c h a k k a tatbiq eta olishlari m u m k in .
D e m a k , o ‘qish ja ra y o n id a kollej o ‘qituvchilari b ay o n
q i l ib , i z o h l a b b e r g a n t e o r e m a , q o n u n v a q o i d a l a r n i ,
m u r a k k a b x o s s a l a r n i a y r im , j u z ’iy h o l l a r g a k o ‘c h i r is h
p a y t i d a o ‘q u v c h i l a r h a m m a v a q t d e d u k s i y a u s u l i d a n
fo y d a la n ib fikriay d ilar va m u lo h a z a y uritadilar. 0 ‘qitishning 
aksariyat m e t o d va shakllarida y u b o rila d ig a n inshaklsiyalar 
d e d u k t i v y o ‘i b i l a n a m a lg a o s h i r i l a d i . S h u n i n g u c h u n
u m u m i y x u l o s a l a r d a n y angi y a k k a b i r x u l o s a k e ltirib
c h i q a r i s h d a n i b o r a t m a n t i q i y t a f a k k u r s h a k l i m u h i m
a h a m iy a tg a ega.