O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi

---

O ZBEK ISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA
MAXS*JS TA’LIM VAZIRLIGI
O RTA M A X SU S, KASB-HUNAR TA’LIM I MARKAZI
E .G \G (O Z I YE V
PSIXOLOGIYA
K a s b - h u n a r k o lle jla ri u c h u n d a r s l i k
I kk in c h i n a s h r i
„O Q 1T U V C H I" N A SH R IY O T -M A T B A A I J O D I Y UYI 
T O S H KENT - 2008

---

M azk u r darslik umumiy psixologiya faniga bag'ishlangan b o lib , 
p s ix o lo g iy a g a
kirish, sh a x s va 
u n i n g in d iv id u a l- tip o lo g ik
xususiyatlari t o ‘g ‘risidagi materiallarni qam rab olgan. Kitobda shaxs 
ehtiyojlari, qiziqishi, hissiyoti, xarakteri, irodasi, te m p e ra m e n ti, 
bilish j a r a y o n la r ig a oid masalalar qiziqarli aks ettirilgan.
Darslik k a s b -h u n a r koilejlarining psixologiya fakulteti o ‘quv- 
chilari u c h u n m o lja lla n g a n b o ‘lib, u n d a n boshqa fakultetlarning 
talabalari h a m foydalanishlari m u m k in .
TaqrizchH ar:
T . N . Q o r i - N i y o z i y nomidagi 0 ‘zbekiston pcdagogika ilmiy 
ta d q iq o t in stituti b o ’liin boshlig'i, psixologiya fanlari n o m zo d i, 
d o tse n t 
M .S H .R A S U L O V A ,
M ir z o U l u g ‘bek nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy universiteti 
„Ijtim o iy psixologiya“ kafedrasi dotsenti 
R. Y .TO SH IM O V.
3 0 3 2 0 0 2 0 0 0 -2 2
^
u 
„ nAO
G‘---------------------------- Qat.b. - 2008
3 5 3 (0 4 ) - 2008
© , , 0 ‘q itu v c h i“ n ash riy o ti, 2003 
IS B N 9 7 8 - 9 9 4 3 - 0 2 - 1 4 2 - 6
©
„ O 'q itu v c h i" N M I U , 2008

---

M U Q A D D IM A
Borliqdagi narsa va h od isa la rd a n zavqlanish, nafis his- 
tuy g ‘ularga g ‘arq b o l i s h , a tro f-m u h it jo z ib a s in i c h u q u r
his etish, insoniyat y aratgan m o kjizalardan hay a jo n lan ish , 
s h a x s l a r a r o m u n o s a b a t g a k i r i s h is h m e ’y o r i n i b i li s h
psixologiya fani tufayligina o ‘z yechim ini to p a d i. 0 ‘tm ish 
z ahinatlari-yu hozirgi d a v rn in g iliq nafasi, kelajak ezgu 
n iyatlari-y u o lam x ay o lati, ijodiy o ‘y -fik rla r, m a n tiq iy
m ulohazalar, m u sta h k a m iroda, kuchli xara k ter, yuksak 
aql-zakovat xususiyatlari v a ularning o ‘ziga xosligi — bu lar- 
ning barchasi psixologik tah litain g m ahsulidir. T ev a ra k - 
atrofni sezish, m od d iy d u n y o n i idro k q ilish, z a ru riy m a ’lu- 
m otlarni eslab qolish, m ustaqil fikrlash, voqelik m o h iy a tin i 
tu shunish tegishli tarzda psixologiya fani m a z m u n id a g i n a
aks etadi va u asta-sekin inson miyasida, o n g id a m ujas- 
samlasha boradi.
Shaxsning fazilatlari, faoliyati, x u lq -atvori, m u o m a -
lasi, iining fao llash u v i, r u h iy t u s h k u n l i g i- y u s h ij o a ti , 
i n t i l u v c h a n l i g i , m a r d l ig i , m e h n a t s e v a r li g i, f id o y i li g i, 
v a ta n p a rv a r lig i, e ’t i q o d i , d u n y o q a r a s h i , q i z i q i s h i n i n g
n a m o y o n boMishi va k e c h is h i, rivojlanishi — b u l a r n i n g
ham m asi psixologik q o n u n iy a tla r asosida a m a ig a oshadi. 
Inso n ning hodisalar, h olatlar, vazifalar va s h a r t - s h a r o it -
larga m unosabati o ‘zini o ‘zi anglashda, o ‘zini o ‘zi b a h o -
lashda, o'zini o ‘zi nazorat qilishda, o ‘ziga o ‘zi taskin h a m d a
b u y n iq berishda, o ‘z ichki imkoniyatlarini r o ‘y o b g a c h i q a -
rishda m ujassamlasliadi. I n so n h a m ichki, h a m ta s h q i 
to m o n d a n o'zini o ‘zi anglashi, milliy o ‘ziga xoslik a lo m a t-
lari, betakror nafosat egasi ekanligi, milliy didi ( t a ’bi) — 
b u la r milliy qiyofa y o r d a m i h a m d a m illiy o ‘z in i o ‘zi 
( o ‘zligini) anglashda pishib yetiladi. Milliy qiyofa, milliy 
xarakter, milliy ong, milliy xulq-atvor, milliy a n 'a n a l a r ,
m a r o s im la r , r a s m - r u s u m l a r tavsifi, m illiy y o k i e t n o s
(elat) psixologiyasi tu z ilm a s id a aks etadi. O ila a ’z olari 
orasidagi o ‘zaro m u n osa b a tla r, ayol yoki e rk a k la r o ‘rta-

---

sidagi m u lo q o t, voyaga yctg a n lam in g voyaga yetm agan 
y o s h la r bilan o ‘zaro fikr a lm ash u v i, hir-birlariga t a ’sir 
o ‘tkazish i, hamkorligi, ham dardligi, o ‘zaro yordam va o ‘z- 
a ro h u r m a ti, omilkorligi, odilligi m ohiyatan psixologiyada 
o ‘z ifodasini topadi.
O 'y i n , m e h n a t va t a ’lim faoliyatlari saniaradorligi, 
m aq sa d g a y o ‘nalganlik, mahsuldorlik, bilimdonlik dinam ik- 
ligi i n s o n shaxsini shakllantirad i, ongini o 's tira d i, turli 
k o ‘n ik m a va malakalarni tarkib toptiradi. T a ’iim jarayonida 
fan a s o s la rid a n bilim larni egallash sifati k o ‘p j ih a td a n
in s o n n in g diqqatiga, e ’tiboriga, qiziqishiga, fikrlash im ko- 
niyatiga, aqliy qobiliyatiga, m antiqiy xotirasiga b o g liq . Shu 
j i h a t d a n hozirgi k u n d a bilim larn i o'zlash tirish k o 'p r o q
t a ’lim iy o ‘qu v vositalariga, yaratilgan tabiiy sh aroitga, 
o ‘qu vchi va o ‘qituvchi orasidagi m unosabatga, o ‘qitishning 
yangi pcdago gik texnologiyasiga borib taqaladi. T a ’lim 
ja r a y o n i faol m e to d la ra so s ig a qurilsa, o ‘quvchilar mustaqil 
fikrlashga o ‘rgatilsa, keng koMamdagi m a ’lum otlar ularga 
ix c h a m , yig‘iq tarzda yetkazilsa, bilim olishga qiziqish ort- 
tirilsa, iste’dodlar, im k oniyatlar r o ‘yobga chiqishiga s h u n - 
c h a lik p u xta zam in ho zirlangan b o ‘ladi. T a ’kidlash joizki, 
b u n d a y hodisalar, holatlar zam irida psixologiya fani yotadi. 
S h u n d a y e k a n , uni o ‘rganish va egallangan bilim larni 
a m a liy o tg a tatbiq etish m aq sad ga muvofiqdir.
O d a td a , egallangan bilim n ing y o ‘nalishi, u n in g qay 
d a ra ja p ux ta va m u sta h k a m egallanganligi kasbiy (ixtisosiy) 
qiziq ish n i vujudga keltiradi. Oqibatda o ‘quvchilarda kasb 
t a n l a s h g a m oyillik, kasb iy tayyorgarlik, k a sbning a h a -
m iyati, nufuzi to ‘g krisida ijtimoiy tasa w u rlar paydo boMadi. 
K asbiy m aslahat, kasbiy maorif, kasbiy moslashish, kasbiy 
s ha klla n ish yuzasidan m uay y a n m a'lu m otlarga, taassurot- 
larga ega b o l i s h natijasida esa u yoki bu k a s b -h u n a r ianla- 
n a d i. Bu 
0
‘rinda k a sb -h u n a rn in g ijtimoiy ahamiyati bilan 
u n i n g m o d d iy m anfaatdorligi h am m uhim o ‘rin cgallaydi. 
0 ‘q u v c h i shaxsan o lzi yoqtirib, o ‘zining im koniyatlaridan 
kelib c h iq q a n holda k a s b -h u n a r tanlasa, u tu rg 'u n va bar- 
q a r o r hisoblanadi.

---

Yuqoridagi fik r-m u lo h az a la r yuzasidan shaxsiy fikrga, 
m a ’lum bilimga ega b o l i s h u c h u n psixologiya fani bilan
tanishish va uni c h u q u rro q o 'rg an is h joiz b o ‘ladiki, t o bu 
jarayon o'zini o kzi o q ilo n a , xolisona baholash i m k o n in i 
vujudga kcltirsin.
M a 'lu m k i, „Ta'liin t o ' g ‘risida“gi Q o n u n d a , „ K a d r l a r
tayyorlash Milliy dasturi“ d a t a ’lim ning uzluksizligi, u n in g
m u t l a q o yangi m a z m u n i k a s b - h u n a r kolleji n u f u z i n i
oshirishga, jamiyat taraqqiyotida tutgan o ‘rniga yuksak b a h o
berilgan. Z am onaviy t a ï i m m ark azid a shaxs tu ra d i, u ng a 
t a ’sir etuvchi, zaruriy fazilatlarni shakllantiruvchi b o ‘lib 
o ‘qituvchi timsoli m ujassam lashgan. Barkamol, m u sta q il 
flkrlovchi shaxs csa ijtimoiy hayotim izni farovon qiluv chi, 
riv o jla n ish n i h a r a k a tl a n ti r u v c h i q u d ratli k u c h s if a ti d a
n a m o y o n b o l a d i . Xoh s h a h a r d a , xoh qishloqda boMishi- 
d a n q a t ’i n azar k a s b - h u n a r egalariga ehtiyoj k a tta . Bu 
o 'rin d a kasb-hunar sohibi — kollej o'quvchilariga havas qilsa 
arziydi, chunki ular h am o ‘rta t o ‘liq m a ’lum o t, h a m bir 
h u n a r egasi bo'lib, o ‘z h a yotini va o ‘qishni oliy m a ’lu ­
m o t olish bilan davom ettirish imkoniyatiga ega boMadilar.
Prczidcntim iz I. A. K a rim o v o ‘z asarlarida yoshlarga, 
ayniqsa, kasb-hunar kollejlari va akadem ik litsey o ‘q u v - 
chilariga yuksak ishonch bildirib, ularni ba rk a m o l avlod 
d e b y u k s a k q a d r l a y d il a r . K o ‘p t a r m o q l i k a s b - h u n a r
kollejlari safi kengayishi, u la rn in g m oddiy-texnika ba z asin i 
m u s t a h k a m l a n i s h i d a y u r t b o s h i m i z I . A . K a r i m o v n i n g
xizmatlari beqiyosdir. Z ero , k a s b -h u n a r kolleji o ‘quvchilari 
kelajagi buyuk 0 ‘zbekistonning rivojiga qudratli kuch sifatida 
m u h im hissa qo'shsalar, m u rod hosil b o l g a n b o l a r edi. 
K a sb -h u n a r kolleji o ‘quvchilarining kamolotiga psixologiya 
fani m uayyan hissa q o ‘shadi, d eg a n uniiddam iz.
/

---