O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi o rta m a X su s, kasb-hunar ta’lim I markazi



Yüklə 6,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/184
tarix05.10.2023
ölçüsü6,64 Mb.
#152484
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   184
14-PSIXOLOGIY-E-.G-Goziyev-2011-Darslik

fu n c tio
— 
ijro etish,
bajarish
dcgan m a ’n o anglatadi) uni qurshab turgan jonli 
va jonsiz tabiat ajoyibotlarini jismoniy va ijtimoiy vositalar 
orqali egallash u c h u n xizm at qiladi.
X u dd i s h u n g a o ‘x s h a sh o ‘zligini a n g la s h ja ra y o n i 
insoniyatning b a rc h a tarixiy va cvolutsion (lotincha 
evo-
lutio —
tabiiy ravishda o ‘zgarish) taraqqiyoti davrlariga xos 
xususiyat sanaladi. Ibtidoiyjam oa davrida kishilarning kuch- 
quvvati, asosan, y ash ash u c h u n kurashga va tashqi d u n y o - 
ni egaliashga sa rfla n g a n . Keyinroq csa tabiat haqidagi 
dastlabki bilimlar — tajriba va sahoqlar orqali o'zlashtirilgan. 
A jdodlarimiz olovni k a s h f qilganlar, yovvoyi hayvonlarni 
ovlaganlar, tabiat n e ’m atlarid an b a h ra m a n d boMganlar va 
shu tariqa tabiat bilan tanisha boshlaganlar. M oddiy dunyo- 
ning saxiyligi, tabiat e hsonlari va ofatlari t o ‘g‘risida, hay- 
v o n o t olam ini niadaniylashtirish (xonakilashtirish), yer 
ilmini o ‘rganish b o ‘y ic h a bilimlarning t o lplanishi natijasida 
inson tabiat bo qim a n d a lig id a n qutula borgan soniyadan 
e ’tib o rau o ‘zligini (kim ligini) anglash im koniyati tug‘ila 
boshlagan. Lekin u davrdagi od am lar o'zligini om ilkor 
sifatida t a s a w u r e ta o hna g a n la r. Insoniyat taraqqiyotining 
tarixiy bosqichlarida kishilarda ichki ruhiy imkoniyatlar 
yuzaga kelib, tu g 'n ia may! va layoqat alom atlari asta-sekin 
iste’dodga, qobiliyatga aylana borgan. B u ja ra y o n birining 
o ‘rniga ikkinchisi k o ‘r - k o ’rona (y u n o n ch a
m echanike
— 
qurol
yoki 
sodcia ta rzd a
demakdir) yuzaga kelganligini 
bildirm ay, balki, a k s in c h a , m urakkab sifat o'zgarishlari, 
organlarning tak om illashu v i, tajribada t o kplangan bilimlar 
orqali tartibga solina yotganligini ifodalaydi. Insonning 
H


j i s m o n i y (b io lo g ik ), ru h iy (p s ix ik ), ijtim o iy ( s o t s ia l )
rivojlanishi natijasida Yer k u rra sid a tashqi d un yo , ichki 
d u n y o , m a ’naviyat, yozuv, fan, adabiyot, s a n ’at, t e x n ik a
yaratilgan. Bularning z a m irid a in so n tafakkuri, ongi, a q l -
zakovati, kuchli irodasi, m u s t a h k a m xarakteri ( y u n o n c h a
xa ra kte r — qiyofa,
xM'tordegani), ijodiyoti, xayoloti y o tad i. 
Insoniyat taraqqiyotining m u ay y a n bosqichida o d a m o ‘zini 
hayajonlantirgan, taajjubga solgan savollariga javob izlay 
boshlaydi. Buning natijasida „ I n s o n qanday fikrlaydi?“ , 
„ O d a m q a n d a y yangilik yaratishi m u m k in ? “ , „Ijod qilish 
qay y o ‘s in d a p a y d o b o i a d i ? “ , „ A q l-z a k o v a tn in g o lzi 
n i m a ? ‘\ „ I n s o n g a u n in g i c h k i r u h iy d u n y o s i q a y s i
q o n u n la r asosida b o ‘y su nad i?‘\ „ In s o n o ‘ziga o ‘zi t a ’s ir 
o ‘tkaza o la d im i? “ , , , 0 ‘z g a la rg a -c h i? “ kabi i n u a m m o l a r
yechim ini topishga kirishadi. Bularning barchasi psixologik 
bilim larning tugMlish nuqtasini vujudga keltirgan b o i i b ,
a na sh u d a q iq a d a n bo shlab i n s o n o ‘zini o ‘zi a n g la d i. 
Binobarin, psixologik bilim larning nam o y o n b o ‘lishi o ‘zini 
o kzi anglash omiliga aylanadi, u la r tob o ra uyg‘u n lash ib , 
mutanosiblashib borib, izchil, uzluksiz aloqaga o ksib o ‘tad i. 
Bu esa in so n iy a tn in g beq iyo s y u t u g ki — t a f a k k u r n i n g
kashf qilinishiga olib keldi. Avvallari uning fikri, xayoli 
tashqi d u n y o n i egallashga qaratilg an b o ‘lsa, tafakkur k a s h f
q i l i n g a n d a v r d a n b o s h l a b s u b y e k t — o b y e k t ( i n s o n
fikrlashi tashqi olam ga q a ra tilg a n ) m unosabati o ‘m i n i ,
subyekt (inson n in g fikri o ‘zini o ‘zi anglashga y o ‘naltiril- 
gan) m unosabati egailay bo rad i. D c m a k , inson ob yektiv 
dun y o n i subyektiv tarzda aks ettirish orqali o kzini o 'z i
tadqiq qilishdek niurakkab ishni am alga oshirishga q a r o r
qiladi. S h u bois psixologiya fa n in in g vazifalari k o i a m i
kengaydi, takom illashdi, ichki ta r k ib d a keskin burilish
yasaldi, psixologiya o ‘z p redm etig a insonni ilmiy jih a td a n
o ‘rganishdan tashqari, o'zini o ‘zi anglashini h am kiritdi.
Psixologiya fani boshqa fan sohalaridan ainaliy, tatbiqiy 
jih a tla ri bilan farqlanadi h a m d a ijtim o iy t u r m u s h n i n g
barch a jabh alarida bcvosita q a tn a s h a d i va ularga m u ay y a n
darajada t a ’sir 
0
‘tkazadi. Psixologiya fani boshqa fan s o h a -


laridan o ‘z tatbiqiy m a ’lumotlari, natijalarining ko'pqirrali 
va k o ‘pyoqlamaligi bilan ajralib turadi va u m utlaqo boshqa 
sifat k o ‘rsatkichiga ega. Ayniqsa, o ‘zini o ‘zi boshqarish 
jihati bilan alohida ah a m iy at kasb etadi. U tabiatni o'rganish 
ilm idan farq qilib, o ‘z in in g psixik jarayonlari, funksiyalari, 
holatlari, hissiyoti, irodasi, xarakteri, te m p c ra m e n ti kabi- 
larni boshqarishda o ‘z ifodasini topadi.
Hozirgi k u n d a j a h o n psixologiyasi fani o ‘zini o ‘zi bosh­
qarish va kamol to p tiris h , o'zini o ‘zi qoMga olish, o'ziga 
o ‘zi buyruq berish, o ‘zini o ‘zi tarbiyalashga doir boy ma- 
teriallar t o ‘plagan. Bu, o ‘z navbatida, inson m unosabati, 
maqsadi, holati va kechinm alarining o ’zgarishi va yangidan 
y a ra lis h i h a q i d a i l m i y - t a t b i q i y m a ’l u m o t l a r b c r a d i . 
kundalik tu rm ush psixologiyasi rang-barangligini t a ’minlab 
tu r a d i .\Psixologiya fani inson psixikasini aniqlash, shakl- 
lantirish , yangi s h a r o i tg a k o ‘ch irish , k a m o l top tirish, 
rivojlanish d in am ik a sin i t a ’minlash, yangi sifat bosqichiga 
o'tish ini qayd qiiish imkoniyati borligi bilan o 't a amaliy, 
tatbiqiy fanga ay lan g an d ir. Psixologiya fani sohalari uning 
amaliyot u c h u n m u h i m ahamiyat kasb etishidan dalolat 
beradi (h u q u q sh u n o slik psixologiyasi, klinik psixologiya, 
m eh n a t psixologiyasi, savdo psixologiyasi, sotsiai psixo­
logiya, pedagogik psixologiya, maxsus psixologiya, sport 
psixologiyasi va ho k azo). Psixologiya amaliy, tatbiqiy jihat- 
d a n o ‘z p redm etig a ega b o ‘lib, amaliy sotsiai psixolog, 
m uh an dis psixolog, oilaviy psixoterapevt, tibbiyot psixo- 
logi, m aktab psixologi kabi sohalarni o ‘z ichiga qam rab 
olgandir.
Yuqorida bildirilgan fikrlarga yakun yasab. shu narsani 
alo h ida t a ’kidlab o ‘tish kcrakki. psixologiya fani k o i in a
tarixga ega b o ‘lsa-da, u hali navqiron fan sanaladi, chunki 
ilmiy psixologiya faniga nemis psixologi V. Vundt tomonidan 
1879- yilda Leypsig (G erm aniy a) universitetida birinchi 
ekspcrimental laboratoriya ocliish bilan asos solingandi. Shuning 
uchun endigina reflcksiyani (lotincha 

Yüklə 6,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   184




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin