O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti



Yüklə 6,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə75/98
tarix25.09.2023
ölçüsü6,03 Mb.
#148641
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   98
Maktabgacha pedagogika 2

J
J
J
J
Didaktik o ’yinda bolalar har doim o’zlarini o'ynayotgandek his etishlari kerak.
Narsalar bilan o'tkaziladigan didaktik o’yinlardan tarbiyachi bolalarni narsalar. 
ularning xususiyatlari, va bir-biridan farq qiladigan xususiyatlari bilan, ularni 
ushlatish usullari bilan tanishtirish vositasi sifatida tbydalanadi.
Bolalarning narsalar, ularni sifati to’g'risida bilimlarni mustaxkamlash uchun 
har xil o'yinchoqiar, suratlar, uy-ro’zg'or buyumlaridan foydalaniladi.
O ’yinchoqlar bilan o’ynaladigan o’yinlar. '‘Xaltachada nima bor?” o’yinning 
maqsAii o’yinchoqlaring nomlari bilan tanishtirish va bu o’yinchoqlar to’g’risida 
bilirftlarni mustaxkamlash, tovushlar -talafftjzini mashq qildirishdir. ‘‘Bu nima?” 
o’yinida bolalar qo’g’irchoqqa har xil narsalar va ularni ishlatilishi to’g’risida gapirib 
beradilar. Bunday o’yin guruhda, bog’cha maydonchasida, uxlash xonasida 
o’tkazilishi mumkin.
Didaktik o ’yinlarda tarbiyachi bolalarni faqat narsalarning nomi va ular nimaga 
keraqiigi bilan tanishtiribgina qomay, balki shu narsalarning shakli, rangi, katta- 
kichikligi, fazoda tutgan o’rni xaqida ham tanishtiradi.
Har bir buyum va o ’yinchoq o ’zining aniq tashqi ko’rinishiga ega bo’lishi kerak, 
o’yinda esa qo’yilgan maqsad narsaning asosiy begisini ajrata bilishga imkon 
tug’dirishi lozim.
Bunday talabga xalq o’yinlari o’z shakliningi aniqligi. rangining tiniqligi bilan 
ko’proq javob bera oladi.
Bolalarni o ’ylashga, aqliy vazifalarni bajarishga unJaydigan c'yinlar ham katta 
ahamiyatga ega.
Bolalarning rang xaqidagi tushunchalarini mustaxkamlash va aniqiash uchun 
quydagi o ’yinlar o ’tkaziladi: sharlarni rangiga qarab to’plash, “Dumaloqni 
dumalatish”, xalqachaiarni ipga o’tkazish, “SHu rangdagi dumalaoqni dumalatish”, 
’‘Kimda mana bu rangdagi xalqacha bor”, “Kim mana bu rangdagi xaltachani topa 
oladi” va x.k..
SHakl, rang pridmetlaring asosiy belgisidir. SHakI to’g’risida tushunchalarni 
“Xaltachada nima bor”, “Nima o’zgardi?”, “O’yinchoqlar do’koni”, “Qo’g’irchoqni 
kiyintiramiz”, “Bu nima?” va boshqa o’yinlar orqali aniqiash va mustaxkamlash 
mumkin.

135


Qo'g'irchoq- bolalarning eng sevimli o'yinchoqlaridan biri. Har bir bolalar 
bog’chasida didaktik jixozlangan o'yinchoq bo’lishi kerak. Qo’g’irchoq jixozlariga 
kiyim, ichki kiyim, poyafzal, idish-tovoq, mebel o’yinchoqlar kiradi.
Qo'g'irchoq bilan quydagi o’yinlarni o’tkazish mumkin: “Qo’g’irchoqni 
kiyintiramiz”. 
"Qo'g'irchoqni sayrga ollantiramiz”, "Q o'g’irchoqni mexmon 
qilamiz’'. 
“Q o'g’irchoqlar 
bayrami”. 
“Qo’g'irchoqning 
tug'ilgan 
kuni". 
“Qo'g'irchoqni uxlatamiz”.
O'yinlar lopishmoqiar bilan qo'shib olib borilganda qiziqarli o'tadi. Masalan, 
"Qo’g’irchokni 
uxlatamiz” o’yinida qo’g’irchoqqa karovat tayyorlayotganda
tarbiyachi ‘‘Uzun , yumshoq, yo’l-yo’l.... ” (matrats). “Oq, loza, lo’rt burchak..."
(yastiq), “Paxtali issiq...” yoki “junli issiq”(adyol) va boshqa topishmoqlarni aytishi 
mumkin. Qo’g’ichoqning karovati tayyor bo’lgandan keyin qo’g'irchoqni yotqizib. 
“alia" aytadi.
Mebellarning nimaga ishlatilishi, o'yinchoqlarning nomini mustaxkamlash 
uchun “Qo'g'irchoqqa xona yasatamiz’’, “Qo’g’irchoqqa o’yinchoq sovg’a qilamiz " 
kabi o ’yinlarni o'tkazish mumkin.
Tarbiyachi bolalarni narsalar, ularning nomlari, belgi sifatlari, nimaga ishlatilishi 
bilan tanishtiribgina qolmay, muayyan predmetlar orqali ularni oddiy turlarga 
ajratishni o’rgatib boradi; ayiq, qo’g’irchoq , quyon-o’yinchoqiar; kastryulka, tarelka, 
choynak-idish-tovoq.
O ’yinlarni narsa va buyumlarni tasvirlovsi rasmiar orqali ham o’tkazish 
mumkin. Bo’larga “Bu narsa o’zi to’g’risida nima deydi?”, “Kim birinchi bo’lib aytib 
beradi?” (bolalarni diqqatini rivojiantirishga qaratilgan qo’g’irchoq, narsa va ularAing 
shakli, rangi to’g’risida), “Kim bo’ladi?” “Qaysinisi bir xil qaysinisi har xil?4 kabi 
o ’yinlami ko’rsatsa bo’ladi.
Bolalarning tabiat to’g’risidagi bilimlarini mustaxkamlash uchun “Hidiga qarab 
top”, “Mazasiga qarab top”, “Ushlab ko’rib top “ !Kim nimani eshityapti” kabi 
o’yinlarni o ’tkazish maqsadga muotlqdir.
Kichik yoshdagi bolalar bilan so’zli o ’yinlar o ’tkazilmaydi
Katta va tayorlov guruhlarida didaktik o ’yinlar o ’zining mazmun va g’oyasi 
Jixatidan ancha murakkabdir. Bu yoshdagi bolalar bilan buyum va rasmiar bilangina 
didaktik o'yinlar o’tkaza qolmay. so’zli didaktik o’yinlar ham o’tkaziladi. Buyumlar 
va rasmiar bilan o ’tkaziladigan didaktik o’yinlarda bolalarning narsalar sifati, 
xususiyati, nimadan yasalgani, qaerda qilingani, nima uchun keraqiigi va xakozolar 
to’g'risidagi 
bilimi 
aniqianadi 
hamda mustaxkamlanadi. 
Bunday o ’yinlaga 
quydagilami misol qilib keltirish mumkin:”Nima nimadan yasalgan?”, “Guruh 
xonasiga sayoxat”, “Ovoziga qarab top” va boshqalar.
Umumlashtirishga o ’rgatish bo’yicha turlarga ajratishni o’rgatuvchi o ’yinlar 
katta o’rin egallaydi. “qaysi fabrikada nima ishlar bajariladi?”, “Fabrikada nima ish 
qilinadi, dalada nima etishtiriladi?”, “Kimga nima kerak” “Kim nima bilan 
ishlaydi?”, “Qaerda o ’sadi?”, "Sayoxat”(shahar bo’lab, dalaga maktabga va hokazo). 
“Pochta” va boshqalar.
Bolalarda dastlabki matematik tasavvurlami rivojiantiruvchi didaktik o ’yinlar 
ham o ’tkaziladi. Masalan, “Kim sanashni biladi?”, “YUramiz, yuramiz-to’xtaymiz", 
“Bizning kin”, “Yil fasllari” va boshqalar.
136


B o l a l a r n i n u t q i n i r i v o j l a n t i r i s h u c h u n q u y d a g i o 'y i n l a r n i o 't k a z i s h m u m k i n :
" S o ’ z q o ’ s h ” , " O r k e s t r ” , " M a n a b u t o v u s h g a s o ’ z t o p " , " S o 'z l a r d a n h i k o y a t u z ” v a
x . k .
Y U q o r i d a s a n a b o 't i l g a n j a m o a o 'y i n l a r i d i r . B u l a r a s o s i d a y a n a b i r q a n c h a
o ’ y i n l a r t o p i s h m u m k i n .
D i d a k t i k o ’ y i n i a r g a r a h b a r l i k . B o s h q a o 'y i n l a r s i n g a r i , d i d a k t i k o 'y i n l a r g a h a m
t a r b i y a c h i r a h b a r l i k q i l i s h i l o z i m . B i r i n c h i n a v b a t d a d i d i a k t i k o 'y i n n i v a u n g a k e r a q l i
m a t e r i a i n i t a n l a s h k e r a k . H a m m a g u r u h l a r d i d a k t i k j i x o z l a r g a . b o ' y i 4 0 - 5 0 s m
k e l a d i g a n q o ’ g M r c h o q q a e g a b o M is h i l o z i m . L in in g j i h o z i g a q u y d a g i i a r k i r a d i :
- i c h k i k i y i m , k o ’ y l a k , is h t o n , r e z i n k a , u z u n p a y p o q ;
- p a x m o q , s a t i n , s h o y i k o ’ y l a k , f a r t u k , s o ’ l a k c h a ;
- q i s h l i k p a l t o , k u z i i k p a l t o ;
- b o s h k i y i m l a r : s h a p k a c h a , p a n a s m a , q a l q o p c h a , s h l y a p a c h a ;
.
- p o y a f z a l : t u f l i s a n d a l , y u m s h o q s h i p p a k ;
- y o t a d i g a n v a o s h .x o n a d a i s h l a t i l a d i g a n n a r s a l a r - k o ’ r p a y o s t i q m a t r a t s , a d y o l ,
c h o y s h a b , k o ’ r p a j i l d i , y o s t i q j i l d i . s o c h i q . d a s t u r x o n , s a l f e t k a .
B u h a m m a n a r s a l a r o 'z i g a m o s r a n g d a ( q i z i l . p u s h t i , t o ’ q q i z i l v a x . k . ) h a r x i l
s i f a t l i g a z m o l d a n t i q i l g a n v a n o m i h a r x i l b o ' l i s h i k e r a k .
Q o ’ g a r c h o q d a n t a s h q a r i h a r x i l x a y v o n l a r , q u s h l a r , i d i s h - t o v o q l a r , v a t r a n s p o r t n i
a k s e t t i r u v c h i o ’ y i n c h o q l a r h a m b o ’ l i s h i k e r a k .
M T M d a t e v a r a k - a t r o f b i l a n t a n i s h t i r i s h d a s t u r i g a m u o f i q b i r q a n c h a r a s m l a r
t u r q u m i b o ’ l i s h i k e r a k :
» A ) q i s h i l a r n i n g p o l i z d a g i , u y s h a r o i t i d a g i m e h n a t i n i a k s e t t i r u v c h i , u l a r n i n g
m e h n a t i n i e n g i l l a t u v c h i m a s h i n a l a r r a s m l a r i ;
B ) q i s h i l a r n i n g t u r a r j o y l a r i n i a k s e t i r u v c h i r a s m l a r ;
V ) q i s h i l a r n i s u v d a , q u r i q l i k d a , x a v o d a o l i b y u r u v c h i v o s i t a l a r n i n g r a s m l a r i ;
G ) u y j i x o z l a r i : i d i s h - t o v o q , m e b e l , m a d a n i y a t b u y u m l a r i , b e z a q l i b u y u m l a r ,
o ’ y i n c h o q l a r ;
D ) d a s t u r x o n , c h o y s h a b , s o c h i q , y o s t i q j i l d i , q i s h k i , y o z g i , b a h o r g i , k u z g i
k o ’ y l a k l a r , b o s h k i y i m , y i l f a s l l a r i g a q a r a b k i y i l a d i g a n o y o q k i y i m l a r ;
E ) i s t e 'm o l m o l l a r i ; s a b z a v o t l a r , m e v a l a r , u y m a x s u l o t l a r i , s h i r i n l i k l a r ;
J ) u y v a y o v v o y i x a y v o n l a r ;
Z ) d a r a x t l a r , b u t a l a r , g u l l a r v a b o s h q a o ’ s i m l i k l a r ;
I ) q u s h l a r .
B u r a s m l a r a s t a - s e k i u t o 'p l a i i i b u o r i i a d i . U l a r y i r i k ( 1 5 - 2 0 s m ) v a k a r t o n
q o g ’ o z l a r g a y o p i s h t i r i l g a n b o ’ l i s h i k e r a k .
D i d a k t i k o ’ y i n l a r d a t a b i a t m a t e r i a l l a r i v a o d d i y n a r s a l a r h a m i s h l a t i l a d i .
D i d a k t i k o ’ y i n i a r g a m a x s u s o ’ r i n a j r a t i l i s h i v a b o l a l a r k u n t a r t i b i d a n m a 'l u m j o y
o l i s h i k e r a k . D i d a k t i k o ’ y i n l a r n i m a s h g ’ u l o t b i l a n b o g ’ l a b o l i b b o r i s h n i y a x s h i l a b
o ’ y l a b a m a l g a o s h i r i s h l o z i m .
B u o ’ y i n l a r m a s h g ’ u l o t v a o ’ y i n s o a t l a r i d a o ’ t k a z i l a d i . U l a r n i b u t u n g u r u h
b o l a l a r i b i l a n h a m o ’ t k a z i s h m u m k i n .
O ’ y i n i n g m a z m u n i v a u n d a n k e l i b c h i q a d i g a n n a t i j a o l d i n d a n y a x s h i l a b , a n i q
o ’ y l a b o l i n a d i . O ’ y i n i n g g ’ o y a s i o ’ y i n h a r a k a t l a r i , q o i d a s i v a o ’ y i n i n g b o r i s h i s h u n g a
137


bogMiqdir. Masalan, “Kim qanday qichqiradi?” o'yinida har xil vazifa qo’yilishi 
mumkin:
1) bolalarning xayvonlar tovushi bilish-bilmasliklarini aniqlab olish;
2) xayvonlar xaqida tushuncha berish;
3) bolalar xayvonlarni tovushidan tanib oladimi-yo'qligini bilish.
Bu o'yindan bolalarga lovushlarni talaffuz qilishni mashq qildirish maqsadida 
ham foydalanish mumkin.
Didaktik o'yinlarda majburiy qoidalar juda ko’p uchraydi: navbat bilan harakat 
qilish, faqat so'raganda javob berish. o ’rtog’iga quioq solish, o’ynaganda boshqalarga 
xalaqit bermaslik. qoidani bajarish, o’z ayibiga iqror bo’lish va hakazo.
Didaktik o'yinlarda bolalarning o'ziga xos hususiyatlari hisobga olinadi. Bir xil 
bolalarga qiyin topishmoq aytilsa, boshqasiga engilrog’i, osonrog’i aytiladi; yomon 
gapiradigan bolalar ko'proq gapirishga jalb qilinadi. Buning uchun o ’yinni 
o'tkazishdan avval hamma bolalarni yaxshilab eslab. o'yining imkoniyatlarini. 
harakatlariga qarab topishmoq beriladi, ba'zi bir faolroq bolalarga boshqalarni 
qiziqishini bo'g'maydigan rol 
biriktiriladi.
Didaktik o ’yinga rahbarlik qilishda o-yining maqsad va mazmunini belgilash, 
o yin g’oyasini o'ylab topish, o’yin qoidasi va asosiy harakatlarni tushuntirish, 
bolalar o ’rtasidagi munosabatni yaxshilash, tarbiyaviy ta'sir orqali o ’yinni borishga 
rahbarlik qilib borish va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Didaktik o’yinni bolalarning bergan savollari, taqiiflari va tashabbuslariga qarab. 
o’yin jarayonida kutilmaganda kengaytirish, uning mazmunini boyitish mumkin. 
O ’yinni belgilangan vaqtda boshlash va tugatish katta maxoratdir. Tarbiyachi o*yin 
vaqtini o ’zining tushintirishini kamaytirish hisobiga siqishtiradi. 
*
O ’yinni tarbiyachi bolalarda o’yinga qiziqish uyg’otgan xolda tugatishi kerak, 
ya'ni bolalar shu o’yinni yana davom ettirishni xoxlab qolsinlar. Tarbiyachi shunday 
deydi: “Kelgusi gal bundan ham yaxshiroq o’ynaymiz’’. YOki “YAngi o ’yin bundan 
ham qiziqroq bo’ladi’’. Tarbiyachi o ’yining yangi variantlarini ishlab chiqadi.
Didaktik o’yinlar guruh xonasida, zalda, maydonchada, o’rmonda, dalada va 
boshqa joylarda o ’tkazilishi mumkin. Bu o’yining ta'sirchanligini. taassurotlarning 
har xilligini, bolalarning faolligini oshiradi. SHunday qilib, didaktik o’yin 
maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berish vositasi bo’lib, uni muvaffaqiyatli 
amalga oshirishga yordam beradi.
5. 

Yüklə 6,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   98




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin