O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

6. Nima uchun qurish lozimligini, uning mavzusini aytadi.
7. Har kim xoxlagan mavzuda qurishni taqiif qiladi.
8. Tayyor qurilishni: u qanday qismiardan iborat ekanligini, nimalar, qanday 
detaNar ishlatilganini tahlil qilib beradi. 
-
Qurish-yasash usullari bolalarga mashg’ulotlarda c ’rgatiladi.
Qurish o'yinlariga rahbarlik. Bolalaming qurish materiallari bilan o’ynaydigan 
o ’yinlariga rahbarlik usullari ulaming yoshiga bog’liq. Kichik guruhda bolalar uncha 
murakkab bo’lmagan qurilishlami bajaradilar.
Ular uchun stol ustiga kuyib o ’ynaladigan mayda qurilish materiallari zarur. 
Bitta stol atrofida birdaniga 6-8 bola ishlashi mumkin. Stol ustini qurilish materiallari 
egallab olmasliklari uchun stolning u boshi bilan bu boshiga pastgina skameyka yoki 
taburetka qo’yiladi. Bolalar o ’zlarining qurilish materiallarini yashigi bilan qo’yib 
qo’yadilar. Bu birinchidan, stol ustiga bolalaming bemalol ishl^hlari uchun yaxshi, 
ikkinchidan, bolalarga yashiklardan keraqii qurilish nuteriallarini olish quiay.
128

---

Bog cha may done has ida o'ynash uchun kub. gula, tsilindrga o'xshash alohida 
qurilish materiallaridan foydalaninsh zarur.
Xuddi shunday materiallar guruh xonasida ham bo'lishi kerak. Yilning ikkinchi 
yarimida bu materiallarni mashinalar qurish uchun kvadrat, to’g'ri burchak, har xil 
oTtasi teshik dumaloq shakidagi I'ancr parchalari bilan to'Idirish lozim. Bolalarning 
qurilish maleriallari bilan o'ynashlari uchun lik turdagi daraxtiar. hay\onlar, 
mashinalar, qo'g'irchoqlar ham kerak bo'ladi. Tarbijachi bu maleriallardan nima 
qurish mumkinligini bolalarga ko'rsaladi: qo'g'irchoqqa slol. stui, karoval yasash. 
ular uchun bog' va bog'ning ichiga skameykalar qo'yish, mashinaga garaj yasash va 
hokazo.
Bolalarni qurish maleriallari bilan o’ynashga qiziqtirish uebun larbiyachi м1аг 
bilan birgalikda o'ynaydi va bu maleriallardan hamma bolalar foydalanishlarini 
kuzalib luradi. Yirik qurilish maleriallari bilan guruh xonasidagi gilam uslida. yozda 
esa bog'cha xovlisida qurish mumkin.
MTM maydonchasida yozda qum va suv bilan, qishda qor bilan o'ynash kalla 
o'rin egallaydi. Qum bilan o'ynash. Qum bolalarning yozda o'ynashlari uchun yaxshi 
malerial. Har bir guruh uchun ikkiladan qum yashigi boTishi maqsadga muofiqdir. 
SHunda hamma bolalar o'ynash imkoniyaliga ega bo'ladilar, Qumda o'ynash uchun 
lurli xil o’yinchoqlar kerak bo'ladi: qumdan har xil shakl yasaydigan mayda lunika 
mashinalar, rezina yoki Iselluloiddan yasalgan odamchalar, hayvonlar shakli, 
plaslHindan yasalgan qo’g’irchoq mebeli, qurish-yasash maleriallari, uni bezaydigan 
narsalar: har xil I'aner laxlachalar (8\8, 10\10, 5\10, 4\10 sm) va yog'och kallakchalar 
(10, IS, 20 sm) hammasi har xil rangdagi moyli buyoqqa bo'yalgan bo'lishi kerak. 
SHu maleriallarni bolalar qumga o ’rnalib yo'llar, hayvonlar uchun saroy va devorlar 
qurishadi. Qurgan narsalarini bezash uchun kichkina bayroqchalar kerak bo'ladi. 
Qumni kovlash uchun bolalarga kichkina yog’och kurakcha beriladi.
Bahorda va kuzda (er namligida) bolalarning qum o'yinlari maxsus qirg'og'i 
ko’larilgan slollarda lashkil eliladi. Quiti bilan o'ynashda gigienik qoidaga rioya 
qilish kerak. Qum har doim loza va nam bo’lishi, bolalar jazirama quyosh lagida 
o ’ynamasliklari lozim.
Kichik bolalar qum bilan o’ynaganda oldiga ma lum maqsad qo'ymaydi. 
Tarbiyachi bolalarni qiziqlirish uchun o’zi «quradi» va bolalarga qurishni laqlif 
qiladi. Masalan, qumni lo’plab alrofni lekislashadi, bir yonini leshib eshik ochishadi. 
Keyin bu uyehani har xil rangdagi mayda bayroqchalar bilan bezashadi, keyin shu uy 
oldiga devorlar, bo^’lar qurishadi, uyga qo'g’irchoqlar ko'chib keladi. O'yinni 
uzgarlirish uchun o'yinchoklami vakli - vakli bilan uzgarlirib lurish kerak; 
mashinalar uchun garaj, xayvonlar uchun xayvonol bog’i va boshkalar. Tarbiyachi 
o ’yinga kichik bolalarning hammasini Jalb elishi kerak.
O ’rla guruhda qum kichik guruhga nisbalan ko’p lo’kiladi. YAshik oldiga 
buferda ham o’yinchoklar uchun javoncha bo’ladi. Bu yoshdagi bolalar o ’yinning 
mazmuni murakkablashib borishi uchun tarbiyachi yordam beradi: qumdan nimalar 
qurish mumkinligini ko’rsatib, bolalarga ko’maqlashadi, ularning o’yinlarida 
qatnashadi.
Kalla guruh bolalari qumdan katta inshoatlar quradilar. SHuning uchun bu guruh 
bolalarining qumi yashikda emas, balki bog’cha maydonchasining bironjoyiga ancha

---

ко'р mikdorda to'kiladi. Bu bolalar uchun qumdan tashqari loy ham boMishi kerak. 
O'yinga qo’shimcha materiallar: tabiat materiallari, ip, yog’och, faner va boshqalar 
ham zarur. O'ynab bo’lgandan keyin bularning hammasi maxsus ajratilgan joyga olib 
borib qo'yish kerak. Bolalar shahar ko’chalarini, xojalik dalasi, hayvonot bog’i, 
baland binolarni quradilar. Buning uchun qumdan, loydan va tabiat materiallaridan 
foydalanadilar.
Tarbiyachi bu materiallardan qanday qurishni ko'rsatib beradi.
Suv bilan o yna.sh. Bolalar suvni juda yaxshi ko'rishadi. Ularning suv bilan 
o'ynashlari uchun bog’cha xovlisida maxsus suv xavzasi tashkil qilinadi, guruh 
xonasida esa oyoqli qurilma ustiga vanna o’rnatiladi. Suv bilan o'ynash uchun 
Iselluloiddan, rezinadan yasalgan o’yinchoklar: baliqchalar, o’rdakcha, g'ozcha, 
vannasi bor qo’g'irchoqcha, qayiqchalar (yasalgan va sotib olingan), suvda suzib 
yuradigan narsalar kerak.
Kichik bolalarning suv bilan o'ynaydigan o'yinchoqlari oddiy bo'lib, unda 
o ’yinchoqiarning suzishini tomosha qiladilar. Bolalar suv bilan o’ynab kichkina- 
kichkina syujetni aks etiradilar: baliq va o’rdakchalarni ovqatlantirib, qo’g’irchoqni 
vannada cho’miltirishadi, qayiqda yo'lovchilarni uchirshadi.
O ’rta va katta guruh bolalarining suv bilan o’yini ancha murakkablashadi. Ular 
daryoda poraxodlarni yurgizishadi, poraxod to'xtaydigan bandargoxlar qurishadi. 
Suzadigan o'yinchoklarni harakatga keltirishadi. Suv bilan o’ynash natijasida bolalar 
suvning xususiyatini, nimalar cho’kib. Nimalar suzishini bilib olishadi. Suv bilan 
o ’ynash juda foydali, shuning uchun bolalarning guruh-guruh bo’lib suv bilan 
o ’ynashlari uchun imkoniyat yaratib berish keralc.
Qor o ’yinlari. qishda bog’cha maydonchasida qor bilan o ’ynash bolalar uchun 
eng qiziqarli faoliyat turi hisoblanadi. Har bir bolada yog’och belkurakcha va <]orni 
tashish uchun yashikcha bilan chana bo’lishi kerak. Kichkina bolalar kattalar yig’ib 
qo’ygan qor uyumini yog’och belkurakchalari bilan kovlashadi. Qomi tepaga sochib, 
uni to’kilishini kuzatishadi, yashiklarga qor solib, boshqa Joyga tashishadi va hakazo.
4QoidaH o'yinlar. Didaktik o ’yin turlari
Har bir xalqda asriar davomida kattalarning bolalar uchun yaratgan o’ynlari va 
bolalarning o’zlari yaratgan ba'zi o’yinlari mavjud. Har qaysisi ham avioddan 
avlodga o’tib kelgan va xalq og’zaki ijodining o’ziga xos shakliga aylangan. Qoidali 
o ’yinlar MTMda talim-tarbiya vositasi sifatida keng qo’llaniladi. Qoidali o’yin talim 
bilan bevosita bogliqdir.
130

---

Ularning har biri bola shaxsiga ta'sir ko'rsaladi, biroq o'yinning u yoki bu turiga 
mansub deyish uning asosiy tarbiyaviy la'siriga ko'ra aniqianadi. Masalan; «Oq 
terakmi ko’k terak, bizdan sizga kim кегак» harakatli o'yinida bolalardagi 
chaqqonlik, zehniilik, chidamlilik malakalari rivojianadi.