O ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.3. Potensial diagramma
Zanjirning biror qismi yoki berk zanjir (kontur) uchun belgilangan nuqtalardagi potensiallar qiymatini shu zanjir qarshiliklarining qiymatiga qarab o‘zgarish grafigiga potensial diagramma deb ataladi. Potensial diagrammani qurish uchun to‘g‘ri burchakli koordinatalar tekisligining abssissa o‘qiga kontur bo‘yicha olingan rezistorlar qarshiliklari qiymati, ordinata o‘qiga esa tegishli potensiallar qiymati qo‘yiladi. Diagrammadan zanjirning yoki konturning biror qismiga tegishli potensiallarni aniqlash mumkin bo‘ladi.

1-masala: bir konturli elektr zanjir uchun potensiallar diagrammasini quring (1.4 - rasm).

1.4-rasm
Berilgan: ; ; ; ; ;

Yechish: EYuK Е₂  Е₁ bo‘lganligi uchun tokning haqiqiy yo‘nalishi Е₂ EYuKning yo‘nalishi bilan bir xil bo‘ladi.

Berk zanjir uchun Om qonuniga ko‘ra tokni topamiz:

Potensial diagrammani qurish uchun zanjirning barcha nuqtalari potensiallarini bilish zarur. a nuqtani yerga ulangan deb qabul qilamiz. Shuning uchun uning potensiali _а=0 bo‘ladi. Elektr zanjirda a nuqtadan b nuqtaga o‘tishda R₁ qarshilikli rezistor mavjud. Bu rezistorda R₁I-kuchlanish tushuvi hosil bo‘ladi, ya'ni u a va b nuqtalar potensiallari ayirmasiga teng:

bundan

b va c' nuqtalar orasida Е₁ EYuK manbai ulangani uchun c' nuqta potensiali b nuqta potensialidan Е₁ kattalikka pasayadi, ya'ni:



c' nuqtadan c nuqtaga o‘tishda r_ich1 rezistor bor. Shuning uchun:

Endi boshqa nuqtalarning potensiallarini topamiz:

Potensial diagrammani koordinatalar tekisligida qurish uchun berilgan konturning ekvivalent qarshiligini hisoblaymiz:

Q arshilik va potensial uchun masshtab tanlaymiz:

Potensial diagrammadan berilgan kesmaning og‘ish burchagining tangensi tok miqdoriga teng bo‘lishiga ishonch hosil qilish mumkin. de uchastkada Е₂=110 V, ya'ni r_ichI=5,37 V potensialidan 20 martadan ko‘proq.

1.5-rasm

2-masala: manba kuchla-nishi U=110 V, elementlar qarshiliklari R₁=R₂=0,5 Оm, R₃=R₅=10 Оm, R₄=R₆=R₇=5 Оm bo‘lgan elektr zanjiridagi toklar va elementlardagi kuchlanishlar tushuvi qiymatlarini aniqlang. Elektr zanjir sxemasi 1.19-rasmda keltirilgan.