xo'jalik- ichimlik suv iste’moli
deb ataladi.
Shahar suv ta ’minotining m e’yorida sarflanishi nafaqat shahar
aholisining, balki
unda faolyat ko'rsatayotgan maishiy xizm at-
xo'jalik va sanoat uchun ham m uhim ahamiyatga ega bo'lganligi
uchun ham suv sarfiga bo'lgan ehtiyoj kundan-kunga oshib
boraveradi.
34
2.1 rasm.
Shahar suv ta’minotining tuzilma shakli:
1—suv qabul qilish havzasi; 2—suvni o ‘z oqimida qabul qiluvchi
quvur; 3—qirg'oqda joylashgan hovuz-inshooti; 4—birinchi
ko'tarm a nasos; 5—tindirgich; 6—filtr; 7—toza suv saqlashga
m o'ljallangan yopiq suv havzasi inshooti; 8—ikkinchi ko'tarm a
nasos; 9—suv uzatkich quvur;
10—bosimni nazorat qiluvchi
inshoot.
Kelgusida shaharlarning faqat ichimlik va maishiy xizmat-
xo'jalik bo'yicha suvga bo'lgan ehtiyoji qo'shim cha har bir kishiga
400—500 dan oshib boradi.
Shaham ing suvga bo'lgan ehtiyoji uning toifasiga bog'liq
bo'ladi. Y a’ni bunda asosiy omilni aholi soni tashkil qiladi.
Shuning bilan birgalikda shahardagi sanoat hajmining o'sishi, unda
obodonlashtirish va ko'kalamlashtirishning talabi hamda geografik
sharoitning ham ta ’siri bo'ladi.
Hozirgi kunga kelib, Yevropa shaharlari misolida suvga bo'lgan
ehtiyojni
olib qaraydigan bo'lsak,
o'zida eng ko'p sanoat
markazlarini tashkil etgan Moskva bir kunda 600 1, Parij — 290 1.
London — 235 1, Stokgolm — 275 1, Lion — 390 1, suv sarf qiladi.
Markaziy Osiyo shaharlarida ichimlik suvining tanqisligini inobatga
olinadi.
Toshkent shahrida bundan
ko'rsatkich
100 1 dan
oshmaganligi va qolgan shaharlarda bundan ham kam ko'rsatkichni
beradi. Ayrim shaharlarda energiyaning
va ichimlik suvining
tanqisligi evaziga beriladigan suv ikki mahalni tashkil qiladi.
Yuqorida ta ’kidlab o'tilganidek, shahar suv ta ’minotining
asosiy manbalari bular daryo va yer osti suvlaridir.
Yurtimiz
shaharlari Toshkent, Samarqand, Termiz, Qarshi kabi yirik
shaharlar daryo suvlaridan foydalanishsa, qolgan shaharlar asosan
yer osti suvlaridan foydalanishadi.
Sanoat rivojlangan shaharlarda suv sarfining 50—90 %gacha
sanoat korxonalari ishlatishi ko'zda tutiladi. Shu sababda butun
dunyo shaharsozligi ichimlik va maishiy xizmat-xo'jalik suvlaridan
35
sanoat
ehtiyoji
uchun
foydalanishni
kamaytirish
yo'llari
izlanmoqda. Bunday holat hatto ichimJik suvining tan narxining
ham oshib ketishiga asosiy sabab bo'ladi. Shahar suv ta ’minotida
ko'pchilik hollarda ichimlik suvi tarm og'i bilan mishiy xizmat —
xo'jalik suvi tarm og'i birgalikda bo'ladi. Aslida ulam i ajratish
imkoniyatlari bo'lganda ham ular birlashgan bo'ladi. O'zbekiston
iqlimi quruq issiq bo'lganligi sabab shaham ing ko'kalamlashtirish
muammolari ham ichimlik suvi tarm og'i evazidan bo'layotganligi
ham suv sarfidan katta m uam m olar keltirib chiqaradi. Aslida
shahar
hududini
ko'kalam lashtirishda
alohida
sug'orish
quvurlaridan foydalanish yaxshi samara beradi. Shahar hududida
ariqdan sug'orish tarm og'i amalga oshirish juda ham qulay usul
bo'lishiga qaram asdan, ariqlar nishabligini ta ’minlash shahar
hududida juda murakkab yechim talab vazifalaridan biridir, chunki
ariqlar yo'llarida turli xil shaham ing obodonlashtirish va savdo
elementlari barpo etilgan. Shunday bo'lishiga qaram asdan, quruq
issiq iqlimli shaharlarda sug'orish quvurlarini mustaqil holda
ichimlik suvi tarm og'idan ajratilgan tartibda yo'lga qo'yish talab
qilinadi.
Ichimlik suv tarm oqlarining ham ishonchliligini ta ’minlash
maqsadida uning um um iy uzunligini m e’yoriy talablar darajasini
ta ’minlash lozim bo'ladi. Chunki m e’yoridan uzunlashib ketgan
tarm oqda ishonchlilik darajasi kam bo'ladi.
Tashqi ichimlik suv tarm og'i shaham ing asosiy ichimlik suv
tarm og'i silsilasini tashkil etib, uni tan narxining 50—70 %ni tashkil
etadi. U lar yuqorida ta ’kidlangandek asosiy tarm oq va tarqatuvchi
tarm oqlaridan tashkil topadi. Asosiy tarm oq shaharga kerak bo'lgan
suv m iqdorini ta ’minlab bersa, tarqatuvchi tarm oq esa bino va
inshootlam i suv bilan ta ’minlaydi.
Ichimlik suv tarm og'i tuzilish shakli bo'yicha boshi berk,
halqasimon va barcha shakllami birlashtirgan ko'rinishda bo'ladi
(2 2-rasm). Boshi berk shakl halqasimon usuldan qisqaroq bo'ladi.
Lekin bu shaklning kamchiligi iste’molchiga suvni tarm oqning
oxirigi nuqtasigacha doimo uzluksiz holda uzaytirib turolmaydi.
Chunki bu shakl bo'yicha uning biron-bir qismida talafot ro'y
bersa,
undan
keyingi
qismiga suv uzatish
to'xtab
qoladi.
Halqasimon va barcha usullarni birlashtirgan shakllar suvni uzluksiz
uzayishi uchun boshi berk shaklga nisbatan katta miqdorda
ishonchlidir. C hunki tarm oqning bir bo'lagida falokat yuz berish
ta ’mirlash ishlari borayotganda shaklning boshqa tarm og'idan suv
ta ’minotini ta ’minlash imkoniyati mavjud.
36
|