Odam genetikasi

Jinsni aniqlashning xromosoma nazariyasi. 
Mendel tajri- 
basining ko‘rsatishicha monoduragaylami tahliliy chatishtirishda 
fenotip va genotip b o ‘yicha nisbat 1:1 b o ia d i. Agar biz turli hayvon 
va o ‘simlik turlaridagi erkak va urg‘ochi organizmlar nisbatini olsak, 
shunga o ‘xshash natijani ko‘ramiz (6-jadval).
6-jadval
Turli orga n izm la rd a jin slar foizi
№
Organizmlar xili
Jins foiz hisobida
6
9
Odam
49
51
Ot
48
52
Qoramol
49
51
Qo‘y
51
49
It
44
56
93

---

Sichqon
50
50
Tovuq
51
49
0 ‘rdak
50
50
Kaptar
50
50
Jadvaldagi m a’lumotlarga Mendel qonunlari nuqtayi nazaridan 
yondashib, organizmlardagi qarama-qarshi jinslam ing bin gomoga- 
meta, ikkinchisi geterogameta degan xulosaga kelish mumkin. Bun­
day mantiqiy xulosaning to ‘g ‘riligini dastlab olimlardan Karl Kor- 
rens genetik eksperiment asosida isbotlab berdi. U qovoqdoshlar oila- 
siga kiruvchi bir uyli Abujaxil va ikki uyli tarvuzpalak o ‘simliklami 
chatishtirib tajriba o ‘tkazdi. Agar ona o ‘simlik sifatida Abujaxil tar- 
vuzi, ota o ‘simlik sifatida tarvuzpalak olinsa, birinchi avlod ikki uyli 
b o iib , ulam ing 50% urg‘ochi, 50% erkak o ‘simlik b o ia d i. Agar ikki 
uyli o ‘simlik tarvuzpalak ona, Abujaxil tarvuzi ota o‘simlik sifatida 
chatishtirilsa, duragaylam ing hammasi urg‘ochi organizmlar b o ia d i. 
Bu tajriba natijasiga asoslanib ikki uyli tarvuzpalak o ‘simliklarining 
erkak o ‘simligi geterogameta, onalik o ‘simligi esa gomogameta ekan 
degan xulosaga kelindi.
1906-yili L.Donkaster tomonidan krijovnik kapalagi ustida 
o ‘tkazilgan tajriba ham ulam i bir jinsi gomogameta, ikkinchi jinsi 
geterogametali ekanligini tasdiqladi. Biroq genetik tadqiqotlaming 
o ‘zigina hali jinslam ing gomogameta va geterogametali ekanligini 
isbotlash uchun yetarli emas. Bunday fikr sitologik dalillar asosida 
o ‘z tasd ig in i topgandagina u to ialig ich a e ’tirof qilingan b o ia r edi. 
Tez orada sitologlar spermatogenezda xromosomalaming bir jufti 
hajmi va shakli b o ‘yicha bir xil emasligini aniqladilar. Ana shu xro- 
mosomaning bittasi urg‘ochi organizmning boshqa xromosomalarga 
o ‘xshash ekanligi m a iu m b o id i. Uni iks - «X» xromosoma deb 
nomladilar. Shakli va hajmi b o ‘yicha farq qilgan o ‘sha xromosoma 
juftining ikkinchisini igrik -
«Y»
xromosoma deb atala boshlandi. Bi­
rinchi marotaba xromosomalarining shunday tarkibi qandalaning bir 
turida ham ko ‘zga tashlanadi. Olingan dalillar ikki jinsli organizmlar- 
da xromosomalar jinsiy xromosomalar va tana xromosomalar auto- 
somalardan tashkil topgan, degan xulosa uchun asos b o id i. Odam
94

---

ham bundan istisno emas, uning kariotipi 46 xromosomadan iborat 
b o ‘lib, 44 tasi erkak va ayollarda aynan o ‘xshash, ular