Odam genetikasi

3-rasm. Monozigota egizaklar.
14

---

4-rasm. Dizigota egizaklar.
Dizigota egizaklar oilada turli vaqtda tug‘ilgan aka-uka opa-sin- 
gillar kabi bir-birlaridan birmuncha farq qiladilar. Ulamig oiladagi 
boshqa farzandlardan farqi homiladorlik va tug‘ilgandan keyin bir xil 
muhit omillari ta’sirida rivojlanishidir. Dizigota bir xil jinsli yoki har 
xil jinsli bo‘lishi mumkin 
(4-rasm).
Olingan ma’lumotlarga ko‘ra, turli xil odamlar populyatsiyalarida 
egizaklaming tug‘ilishi bir foizga yaqin boiib, uning uchdan bir qismi 
monozigotadir, uchdan ikki qismi dizigota egizaklarga to‘g‘ri keladi.
Belgi-xossalaming irsiylanishini o‘rganishda egizaklar metodidan 
foydalanishni dastlab 1816-yili F.Galton boshlab bergan. Keyinchalik 
bu metod Pol va Simens tomonidan takomillashtirilgan.
Genetik tadqiqotlarda mazkur metodni qoilash egizaklaming 
monozigota yoki dizigotaligini (agar ular bir jinsli boisa) aniqlash- 
dan boshlanadi.
Egizaklaming monozigotali yoki dizigotali ekanligini aniqlashda 
reaksiya normasi ham, monogen y o i bilan irsiylanadigan belgi-xos­
salar, chunonchi qosh, burun, quloq suprasi, soch shakllari, teri, ko‘z, 
soch ranglarini egizaklarda qanchalik o‘xshash ekanligi ahamiyatli 
hisoblanadi. Bunday polisimptom (yunoncha poly - ko‘p, sumptomo -
belgilar bo‘yicha o‘xshashlik) metodni 1924-yil Simens joriy etgan.
15

---

Yuqorida qayd etilgan belgilar bo‘yicha o‘zaro o‘xshashlar 
monozigota egizaklar, o‘xshash bo‘lmaganlari esa dizigota egizaklar 
sanaladi.
Egizaklar juftini saralash ham katta ahamiyatga ega. Genetik tad- 
qiqotlarda o‘rganilayotgan belgi-xossalar bo‘yicha egizaklar juftida 
o‘zaro konkordantlik (lotincha concordare - o‘xshashlik) va bir- 
biridan farq qilish diskordantlikni (lotincha discordare - o‘xshashlik) 
belgilash nihoyatda muhimdir. Har ikki juft egizaklarda konkordant­
lik koeffitsientini aniqlash 
S
К = -------------
S + D
formulasi yordamida amalga oshiriladi.
Bunda К - belgining irsiylanish koeffitsienti. U foizlar orqali ifodala- 
nadi. S - konkordant juftlar soni, D - diskordant juftlar sonini bildiradi.
Agar belgining irsiylanish koeffitsienti monozigota egizaklarda 
yuqori, dizigota egizaklarda past bo‘lsa, u holda belgini irsiylani- 
shida irsiy omillar ustunlik qilganligini, mabodo «К» monozigota 
va dizigota egizaklarda yaqin bo‘lsa, unda belgining rivojlanishida 
tashqi muhit omillari ustunlik qilgan, degan xulosaga kelinadi.