Odam genetikasi

Genom mutatsiyalar
xromosomalar sonining o ‘zgarishi bilan alo- 
qador. U ikki xil: poliploidiya va aneuploidiyaga bo‘linadi. Poliploidi- 
ya xrom osom alam ing necha karra ortishi bilan b o g iiq . Xromosoma- 
laming karra ortig‘i somatik hujayralarda hamda gametalarda ro ‘y 
berishi mumkin. Agar odamning b a’zi hujayralarida 69 xromosoma 
bo ‘lsa, uni triploid, 92 ta b o is a tetraploid deb ataladi. Odam embrion 
rivojlanishida murtakning 69 xromosomaga ega b o iis h hollari ro‘y 
berishi aniqlangan. Lekin bunday kariotipga ega murtak bir yoki ikki 
oyligida nobud b o ia d i. Dastlab 60 yillarda bunday kariotipli homi­
laning atigi bir foizi 6 -7 yilgacha rivojlanishi kuzatilgan. Triploid 
o ‘g ‘il bola hom ilalik davrida aniqlangan b o is a , hozirgi paytga kelib 
60 ta tu g ilg a n triploid bolalar 7 kungacha umr ko ‘rishi mumkinligi 
aniqlangan.
Xromosomalari triploid b o ig a n bolalarda bosh miya, yurak, 
ovqat hazm qilish va boshqa organlar ko‘p kamomadlarga ega b o iib , 
bu kam omadlar bolaning hayotchanligi y o ‘qolishiga olib keladi. 
Tetroploid xromosomali bolalar juda kam boiadi. Xromosoma tuzili- 
shida kamchiliklar bilan o ig a n homilalaming atigi 5-6% tetroploid- 
larga to ‘g ‘ri keladi. Ular ona qomida 2 oylikka yetar-yetmas o iadilar. 
Adabiyotlarda qayd etilishicha faqat 5 marta tetroploid bolalar 
tu g ilg a n va tez orada o ig a n . Poliploidiya odatda xromosomaning 
uzunasiga ikkiga b o iin ish i, lekin anofazada ikki qutbga tarqalmasligi 
natijasida ro ‘y beradi.
108

---

Aneuploidiya
xromosomalar sonining 1,2,3 taga ortishi yoki ka- 
mayishidan iborat. Aneuploidiyaning har xillarining takrorlanish da­
rajasi jadvalda keltirilgan.
M a’lumki, odamda 23 juft xromosoma, odamsimon maymunlarda 
esa 24 juft xromosomalar uchraydi. Taxmin qilinishicha odamning ik­
kinchi xromosomasining ikkita katta va kichik yelkalari shimpanzening 
12 va 13 xromosomalariga, gorilla va orangutanning 13 va 14 xromo- 
somalariga o ‘xshashdir. Ana shu m aium otlarga asoslanib, ba’zi bir 
olimlar Odamsimon maymunlaming nogomologik xromosomalari ora- 
sida ro‘y bergan translokatsiyalar odamning tarixiy jarayonida paydo 
bo‘lishida muhim rol o‘ynagan degan fikmi quvvatlaydilar.