Og'zaki hisoblash taxnologiyalari yozma xisoblash algoritimini o’rgatish reja: 1

Og'zaki hisoblash taxnologiyalari yozma xisoblash algoritimini o’rgatish
REJA:
1. Mavzu haqida qisqacha ma`lumot. 

2. Mavzuga doir didaktik topshiriqlar. 

3. Keys uchun vaziyat. 

Fakultativ mashtulotlar boshlangich sinf o’quvchilarini tarbiyalashda ularga kasb tanlashga oid bilim berishda yuqori kursatkich natijalar beradi. Ayniksa iqtidorli o’quvchilarda qaysi fanga qizikishi, dunyokarashi, zehni namoyon buladi. Bu esa boshlangich sinflarda o’quvchilarga to’la to’kis bilim berishda har bir o’quvchining individual xususiyatlarini o’rganishda o’qituvchiga namoyon buladi. Boshlang’ich sinflarda fakulьtativ mashg’ulotlarni birinchi navbatda matematika darslarida tashkil kilish biz uchun katta ahamiyatga ega bo’ladi. SHu o’rinda birinchi bosqida o’quvchilar orasidan matematimaka saviyasini aniqlashga imkon berib o’qituvchi matematikaga qiziquvchilar bilan til topa oladi. Boshlang’ich sinflarda fakulьtativ mashg’lotlarni ikkinchi bosqchida turli matematik o’yinlar didaktik o’yinlar, matematik olimpiadalar, kechalar, viktorinalar o’tkazishga yordam beradi, hamda imkoniyat yaratadi. Ilmiy texnikaviy progress matematikaga bog’langanligi sababli asta sekin murakkabroq masalalar yechimini o’rganishga imkoniyat beradi. Masalan: EXMda, mikrokalьkulyatorda hisoblashlar o’rganiladi. Boshlang’ich sinflarda fakulьtativ mashg’ulotlarni uchinchi bosqichida o’quvchilarni matematik tafakkuri rivojlanib fikrlash qobiliyati rivojlanadi. To’rtinchi bosqichda matematikaga qiziquvchan o’quvchilarni fan o’qituvchilari ayniqsa boshlang’ich sinf o’qituvchilari hozirgi zamon davriga mos qilib shu fakulьtativ darslarni davom ettirib to’garakda qatnashishlarini e’tibordan chetda qoldirmasligi lozim. Fakuьtativ mashg’ulotlarni boshlang’ich sinflarda turli xil tarzda olib borish mumkin ayniqsa III-IV sinflarda qizikdrli ya’ni: - o’quvchilarni matematikaga bo’lgan qiziqishini har tomonlama hisobga olgan holda olib borish lozim. Fakuьtativ mashgulotlar I sinfda 20 soat o’tiladi II- IV sinflarda 34 soat o’tiladi, I sinfda II chorakda boshlab o’tiladi. IV sinflarda ko’pincha murakkab masalalar ustida ishlash uchun fakultativ mashg’ ulotlarda masalalar ustida ishlash uchun 10 soat ajratiiadi. Boshlang’ch sinflarda matematika fanidan fakultativ mashg’ulotlar taxminiy rejasini keltiramiz. Boshlang’ich sinflarda fakultativ mashg’ulotlarni tashkil etish mohiyati juda katta ahamiyat kasb etadi. Fakultativ mashg’ulotlarda darslik material larini takrorlamaydigan materiallar rganilib, iekin e'tibor Boshlang’ich sinf quvchilarining darsdan olgan bilimini mustahkamlash va chuqurlashtirishga qaratilishi lozim. Ayniqsa, sharq mutafakkirlari ijodini rganish, matematika darslari samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish har bir mash ulotlarda tavsiya etiladi. Masalan, Mashg’ulotda Abu Rayhon Beruniy; Mashg’ulotda Ibn Sino, keyingisida Al-Xorazmiy, Ulu bek kabi mutafakkirlar merosidan Boshlang’ ich sinfga xos tomonlari □rganiladi. IV sinfda fakultativ mash ulotlarda rganish mumkin b lgan taxminiy reja-Abu Ali ibn Sinoga ba ishlangan mashg’ ulot na- munasini sizlarga havola etamiz. 1- mash ulot. Abu Ali ibn Sino haqida ma'Iumot. 2- mash ulot. Abu Ali ibn Sinoning ,,Al-hisob" nomli asari. Ibn Sinoning „Ash-shifo" nomli asari b limlaridan biri riyoziyot, hisob (arifmetika), handasa (geometriya) va aljabr (algebra) faniga baDishlangan. Ibn Sino arifmetikasi arab tilida yozilgan b lib, t rt boiimdan iborat. Birinchi boiimda turli ketma-ketlik sonlar xossalari bayon etilgan. Ikkinchi bCIimda sonlar tengligini tengsizligi bilan solishtirish amal lari к rsatiladi. Uchinchi boiimda arifmetikaning geometriya qonunlaridan ay- rimlari bilan bogianish ifodalanadi. T rtinchi boiimda arifmetik va geometrik к rsatmali vositalar aniqlanadi. IV sinfda matematikadan fakultativ mashg’ ulotlarda quyidagi xossalardan foydalanish mumkin. Sonlarning xossalari Ibn Sino aytishicha sonlarning tabiiy qatori shunday berilgan: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,1 1,12,13, ... Bunday qatordagi har bir sonning boshqalariga turlicha bogianishlari xossalari olim tomonidan к rsatib beriladi. Sonning eng ilgarigi mashhur xossasi 1. Har bir son yonidagi kichigi bilan kattasi yi indisining yar- miga teng hamda zidan shunday teng uzoqlikdagi sonlar yi indisining yarmiga teng. Masalan, 5 ni tanlasak, yonidagi kichigi 4, kattasi 6. К ramizki, 5=(4+6):2, bu 5 dan 3 va 7, 2 va 8 dan teng uzoqlikda, shuning uchun 5=(3+7):2 va 5=(2+8):2. 2. Har bir son Dz- ziga к paytmasining 2 martasiga 2 q shil- gani bilan ikki yondagi qCshni sonning z- ziga к paytmasi yi indisiga teng b ladi. Berilgan son 6 bDlsin, yonidagi sonlar 5 va 7. 6 • 6 • 2 + 2 = 74, 5 • 5 + 7 • 7 = 74. Demak, 6*6*2+2=5* 5+7 • 7. 3. Har qanday sonning Dz-Dziga к paytmasi unga q shni b lgan sonlar к paytmasiga bir q shilganiga teng: Masalan, 5-5 = 4-6+1 yoki 8 • 8= 7 • 9 + 1. 4. Sonlar sano i toq b Isin: 1+2+3+4+5+6+7— sano i 7 ta. Buni 7 + 6 + 5 + 4 + 3 + 2+ 1 к rinishda yozamiz. Tushunish os- onki, 7-(7+l):2=28. 5. Sonlar sano i juft b Isin: 1+2+3+4, sano i 4 ta. 4+3+2+1 к rinishda yozamiz, bundan 4- (4+l):2=10. Qo 'shishga tegishli xossalar 1. 2. Didaktik topshiriq: birinchi o’nlik ichida qo’shish va ayirish jadvalini yaxshilab bilib olish. 3. o’ y i n t o p sh i r i G’ i: «Narvoncha»dan boshqalarga qaraganda tezroq yugurib tushishga intilish, ya’ni bir necha misolni tezroq va aniqroq yechish. 4. o’qituvchi uyga berilgan topshiriqni tekshirib bo’lganidan keyin: «Bolalar, hozir men tekis zinalar chizaman. Eng yuqoridagi pog’onaga «1» sonini, ikkinchisiga +2, uchinchisiga +3 hokazo belgilarini yozib qo’yaman. Raqamlarning pog’onalarda qanday joylashganini yaxshilab ko’rib olinglar va o’zinglarcha yechinglar. 1 va 2 - pog’onalagi sonlarni qo’shganingizdan keyin navbatdagi pog’onaga o’tavering. qani, «Narvoncha»dan kim birinchi bo’lib tushadi? 5. Oradan 2 minut o’tgach, bir necha o’quvchi javob berish uchun qo’l ko’taradi. o’qituvchi bolalarning hamma javoblarini (jumladan, noto’g’ri javoblarini ham) yozib boradi. So’ngra butun sinf ovoz chiqarib «Narvoncha» masalasini yechishga o’tadi. o’qituvchi g’olib chiqqan bolalarni maqtab qo’yadi, yana bitta «Narvoncha» chizib, uning yuzasidan beriladigan javob tez va aniq bo’lishi kerakligini ta’kidlab o’tadi. 6. 7. Sonlar ketma-ket ortib boruvchi b libgina qolmay, 2 tadan, 3 tadan, 4 tadan... ortib boruvchi bDlsin. Birov aytsaki, qatordagi sonlarning birinchisi 4, ikkinchisi 7, uchinchisi 10, ya'ni keyingi har biri oldingisidan 3 tadan ortiq b Isa, unday qatordagi 7 ta son yi indisi qancha desa, shunday 2 ta qator yozamiz: 4 + 7+10+13 + 16+19 + 22 = 91 22+19+ 16+13+ 10 + 7 + 4 = 91. Natijadan shu narsa ma'Iumki, bitta qator yiC indisi: 7- ((4 + 22):2) = 7- 13 = 91. Demak, qatordagi sonlar yig’indisi birinchi son bilan oxirgi son yig’indisining yarmi bilan, qatordagi sonlar sanog’i кo’ paytmasiga teng b ladi. Qatordagi sonlar bittadan ortib boruvchi bDlsin: 1+2 + 3 + 4 + 5. Qatorda 5 ta son bor. Bularning yiC indisi: 5 «(1 + 5): 2 = 5 «3 = 15 yoki 1+2 + 3 + 4 + 5=15. 8. Sonlar qatoridagi toq sonlar yi indisi sonlar sano ining z- □ziga k Jpaytmasiga teng. Masalan, qatordagi sonlar: 1+3 + 5 + 7+9 b Isin. Sano i 5 ta. Yi indisi 5 • 5 = 25 biladi. Shuningdek, 1 + 3 = 2-2 = 4; 1 + 3 + 5 = 3-3 = 9; 1+3 + 5 + 7 = 4-4=16, 1 +3 + 5 + 7 +...+ 33 + 37 + 39 = = 20 • 20 = 400. Chunki, bu qatordagi sonlar sano i 20 ta, qonuni-yatni chiqarish uchun 1+3 + 5 + 7 qatorni 1 + (2 + 1) + + (3 + 2) + (4 + 3) к rinishda yoki 1+2 + 3 + 4+1+2 + + 3, yoki 1+2 + 3 + 4 + 3+2 + 1, yoki 1+2 + 3 + 3 + 2 ++1+4 к rinishda, yoki (1 + 3 ) • 3 + 4, yoki 4-3 + 4, yoki 4S(3+ + 1) = 4 • 4 = 16k rinishda yozamiz. 9. Opa-singil Mohigul va Maqsuda, aka-uka Jasur va Jahongir barcha bir va ikki xonali sonlarni b linishiga кo’ra tekshirib chiqishib, quyidagi xulosaga kelishdi. 2, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 33, 35, 37, 39, 41, 43, 45, 47, 49, 51, 61, 67, 71, 73, 79, 83, 89, 97 Iar „xudbin" sonlar ekan. Ya'ni ular zlaridan tashqari faqat 1 soniga b linadi, boshqa hech bir songa b Uinmaydigan sonlar toifasiga kirar ekan. Buni tekshirib к ring. 4, 9, 25, 49 sonlari esa „xasis" - atigi birgina b luvchisi bor sonlar guruhini tashkil etishar ekan. 5, 76 – misol. 12, 14, 16, 18, 20 sonlarning har bir raqami nimani bildiradi? 6, 7, 77 – misol. 1 ta o’nlik va 8 birlikdan, 1 ta o’nlik va 3 ta birlikdan, 1 ta o’nlik va 5 ta birlikdan iborat sonni yozing. 8, 9, 78 –masala. Ertalab do’konda 18 ta shkaf bor edi. Kechgacha 8 ta shkaf sotildi. Nechta shkaf qoldi? 10, 11, 79 – misol. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 – bir xonali sonlar 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 –ikki xonali sonlar 12, 80 – misol. 1) 13,15,17,19 sonlaridan oldin keladigan qo’shni sonlarni ayting; 2) 12,14,17,18 sonlaridan keyin keladigan qo’shni sonlarni ayting. 13, 14, 82 – misol. 15, 9 o’nlik . . . 7 o'nlik : 10 o’nlik . . . 1 o’nlik: 8 birlik . . . 8 o’nlik 16, 17, 18, 83 – misol. 19, 9 + 1 + 1 5 + 5 + 1 8 + 2 + 1 4 + 6 + 2 7 + 3 + 1 7 + 3 + 3 6 + 4 + 1 4 + 6 + 4 20, 21, 84 – misol. O’nliklar ustida jadvallar 22, O’nliklar Birliklar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 o’n Yigirma O’ttiz Qirq Ellik Oltmish Etmish Sakson To’qson 23, 24, 85 – misol. Yozilishini tushuntiring: 25, 20+20 26, 2 o’nl.+2o’nl.=4 o’nl. 27, 20+20=40 28, 50+10 29, 5o’nl.+1o’nl.=6 o’nl. 30, 50+10=60 31, 32, 20+10 40+20 33, … … 34, 40+10 60+20 35, 36, 86 – misol. 2 ta o’nlikdan iborat sonni yozing. 37, 9 ta o’nlikdan iborat sonni yozing. 38, 4 ta o’nlikdan iborat sonni yozing. 39, 40, Misol. 41, 20 + 10 = 42, 20 +20 = 43, 20 +30 = 44, 20 + 40 = 45, 20 +50 = 46, 20 +60 = 47, 20 +70 = 48, 20 +80= 49, 50, 51, ( 35 +15 ) + 8 = 52, ( 40 + 26 ) – 6 = 53, ( 62 + 28 ) -8 = 54, ( 54 + 16 ) +5 = 55, ( 37 +40 ) -7 = 56, ( 75 -25 ) + 4 = 57, ( 29 + 51 ) + 9 = 58, ( 17 + 63 ) + 3 = 59, 1 – misol. 11, 13, 15, 16, 17 sonlarining har birida nechta o‘nlik va nechta birlik bor? 60, 15 + 3 = (10 + 5) + 3 = 10 + (5 + 3) = 10 + 8 = 18 61, 15 - 3 = (10 + 5) - 3 = 10 + (5 - 3) = 10 + 2 = 12 62, 63, 2 – misol. 1 ta o’nlik va 8 birlikdan, 1 ta o’nlik va 3 ta birlikdan, 1 ta o’nlik va 5 ta birlikdan iborat sonni yozing. 64, 65, 3 –masala. Kitob 18 betli edi. Salim 8 betni o‘qib bo‘ldi. U yana necha betni o‘qishi kerak? 66, 4 – misol Namuna bo‘yicha bajaring: 12 = 10 + 2 67, 15 = 10 + 19 = 10 + 14 = 10 + 68, 17 = 10 + 16 = 10 + 18 = 10 + 69, 5 – misol. 1) 13,15,17,19 sonlaridan oldin keladigan qo’shni sonlarni ayting; 70, 2) 12,14,17,18 sonlaridan keyin keladigan qo’shni sonlarni ayting. 71, 72, 6 – misol. 73, 53 35 24 49 75 75 68 86 74, 28 82 26 26 83 57 45 54 75, . IKKINCHI O‘NLIK SОNLARINI QO‘SHISH VA AYIRISH USULLARI 1) 10 + 5, 5 + 10, 15 – 5, 15 – 10, 15 – 1, 15 + 1 – “Ikkinchi o‘nlik” sоnlarini o‘nlikdan o‘tmasdan qo‘shish va ayirish. 2) 9 + 2, 11 – 6 – 20 ichida o‘nlikdan o‘tib qo‘shish va ayirishning umumiy usullari. 9 + 2 =  9 ga 2 ni qo‘shish kerak bo‘lsa, sonni bo‘laklab qo‘shiladi. Bu quyidagicha bajariladi: Avval 10 sonini hosil qilish uchun qancha kerak bo‘lsa, shuncha qo‘shiladi: 9 + 1 = 10. So‘ng 2 – bu 1 + 1 ekanligi eslatiladi. 9 ga 1 qo‘shiladi, 10 hosil bo‘ladi. 10 ga yana 1 ni qo‘shish kerak. Demak, 10 + 1 = 11 bo‘ladi. 11 – 6 =  11 dan 6 sonini ayirish kerak bo‘lsa, sonlarni bo‘laklab ayriladi. 1-usul 1) dastlab 10 hosil bo‘lishi uchun 11 dan 1 sonini ayirish kerak: 11 – 1 = 10 2) 6 – bu 1+5 ekanligini eslatadi. 11 dan 1 ayrildi, yana 5 ni ayirish kerak. Demak, 10 – 5 = 5 Buni shunday yozish mumkin: 11 – 1 – 5 = 5 11 – 6 = 5 2-usul 11 – bu 6 + 5 dan iborat