Oila pedagogikasi

1 I.A.Karimov. «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin». «O'zbekiston», 1994,
104 — 105-betlar,
43

---

hurmat bilan munosabatda bo'lish, oila kitobxonligini tashkil 
etish, oilada til, muloqot va kiyinish madaniyatiga alohida 
e’tibor berish, farzandlarga kasb-hunar o‘rgatish, oilada bo‘sh 
vaqtni ijtimoiy foydali mehnat vositasida samarali tashkil 
etish oila ma’naviyatini shakllan-tirishning muhim sharti 
hisoblanadi. Bu o‘rinda Vazirlar Mahkamasining «Ma’na- 
viyat va ma’rifat sohasidagi islohotlami yanada chuqur- 
lashtirish va samaradorligini oshirish bo'yicha 1998-2000- 
yillarga mo'ljallangan Dastur»i muhim dasturulamal bo‘lib 
xizmat qiladi.
Mamlakatimizda har bir fuqaroning ma’naviy-ma’rifiy 
yuksakligiga erishish davlatimiz tomonidan amalga oshirila- 
yotgan islohotlaming asosiy yo‘nalishlaridan birini tashkil 
etar ekan, bu boradagi ishlaming tamal toshlari aynan oilada 
qo'yiladi. Jamiyat ma’naviyatini shakllantirish bilan bog‘liq 
ishlar quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladigan ta’limiy va 
tarbiyaviy tadbirlar vositasida olib borilmoqda, bu albatta oila 
bilan ham bog‘liqdir:
- mahaUalar, oilalar va xotin-qizlar orasida amalga oshi­
riladigan madaniy-ma’rifiy tadbirlar tarzida;
- maktabgacha tarbiya muassasalari, umumta’lim mak- 
tablari, oliy va o‘rta maxsus ta’lim o‘quvchi, talabalari, 
yoshlar va boshqa toifadagi fuqarolar o‘rtasida olib bori- 
layotgan tadbirlar;
- ommaviy-axborot vositalari, matbuot vositasida amalga 
oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar;
- ma’naviy-ma’rifiy ishlami takomillashtirish, samara­
dorligini oshirish bilan bog‘liq; ilmiy-nazariy, ilmiy-amaliy 
va ilmiy-metodik yo‘nalishlarda tadqiqot ishlari olib borish, 
sotsiologik tadqiqotlar o‘tkazish;
44

---

- xalqlar, millatlararo do‘stlik-birodarlik, ahillik, totuv- 
likni ta’minlashga qaratilgan tadbirlar;
- madaniy-ma’rifiy, ijodiy tashkilotlar tomonidan aholi- 
ning ma’naviy madaniyatlilik darajasini oshirish, ulaming 
bo‘sh vaqtini samarali tashkil etish maqsadida amalga 
oshiradigan tadbirlar.
Mazkur yo‘nalishlarda olib boriladigan madaniy-ma’rifiy 
ishlar oilasiz, oila a’zolaiining ishtirokisiz bo‘lishi mumkin emas.
Ushbu tadbirlar majmuasi negizida yirik oilaviy sport 
musobaqalari, 
qo'shiq bayramlari, 
oilaviy 
ansambllar- 
ning ko‘riktanlovlari, san’at bayramlari iqtidorli ijodkorlar 
bilan o‘tkaziladigan ijodiy kechalar, milliy musiqa, raqs, 
qo‘shiq, milliy estrada san’atini keng targ‘ib etishga qara­
tilgan maxsus teleko'rsatuvlar, teleradio darslari tashkil etish 
har bir fuqaro ma’naviy ongi va tafakkurini shakllantirishda 
ijobiy natijalar beradi.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida erishgan yutuq- 
larimiz, istiqlol g‘oyalari bilan sug‘orilgan ko'rgazmali tar- 
g‘ibot vositalarini shakl va mazmun jihatidan rang-barang- 
ligini ta’minlash, xalq og‘zaki ijodi namunalarini kuylov- 
chi oilaviy baxshilar va ulaming sulolalari chiqishlarini 
tashkil etish va ulaming ijodlari asosida hujjatli filmlar 
yaratish va ulami har bir oilaga kirib borishini ta’minlash 
ma’naviy barkamol fuqarolami tarbiyalashda muhim vosita 
hisoblanadi.
Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog‘lomlashtirish, 
diniy aqidaparastlikning oldini olish, ma’naviy tubanlik, 
zo‘ravonlik kabi illatlami batamom yo£q qilishga erishish 
maqsadida har bir idora va tashkilotda, ta’lim-tarbiya 
muassasalarida, jamoa xo‘jaliklarida maxsus «ma’naviyat 
kunlari», «ma’naviyat saboqlari»-o‘quvlari; muzey, tarixiy
45

---

qadamjolarga sayohatlar Vatan mehnat qahramonlari, tarixiy 
va taniqli shaxslar bilan uchrashuvlar o‘tkazish; ijodkor 
oilalar, yoshlar klublari tashkil etish; ajdodlarimiz madaniy 
merosi, urf-odatlari, to‘y va motam marosimlari, xalq og‘zaki 
ijodi, o‘zbek milliy hunarmandchilik namunalarini yig‘ish, 
o‘rganish va kelgusi avlodlarga yetkazish maqsadida ilmiy 
ekspeditsiyalar uyushtirish oilada ma’naviy yuksak avlodni 
shakllantirishda ijobiy rol o‘ynaydi.
Oila-mahalla; oila-maktab; oila-jamoatchilik; oila-oliy va 
o‘rta maxsus o‘quv muassasalari hamkorligi tizimi asosida 
o‘tkaziladigan tadbirlar albatta ijobiy samara berishi tabiiy.
Xalqimizda shunday milliy odat, an’ana va fazilatlar 
borki, ular boshqa xalqlarda yo‘qligidan tashqari (men 
boshqa millatlaming yaxish sifat va an’analarini kamsi- 
tayotganim yo‘q), insoniyat ma’naviyatining nodir zarva- 
raqlari sifatida boshqalarda hayrat uyg'otishga imonim komil. 
«0 ‘zbek xalqi azaldan jamoa tuyg£usiga moyil, — degan edi
I. A. Karimov. — Bizlar to‘yda ham, azada ham yonma-yon 
turib, oddiy kunlarda ham bir-birining holidan xabar olib, 
kattaning hurmatini, kichikning izzatini joy-joyiga qo‘yib, 
beva-bechoralaming, yetim-yesirlaming boshini silab, xullas, 
odamgarchilikni barcha narsadan ustun qo'yib yashagan 
insonlaming farzandlari bo'lamiz». Jamoaga suyanish va 
jamoatchilik fikrini hurmat qilish xalqimizning eng oliyjanob 
fazilatidir. Buni mahallalardagi ijtimoiy-axloqiy rasm-rusmlar 
isbot qilib kelmoqda. Birgina to‘y marosimimizning o‘zini 
milliy fazilatlarimizning guldastasi desa bo‘ladi. 0 ‘zbek 
xonadonidagi birorta to‘y kengashsiz, maslahatsiz o‘tmaydi. 
Hatto, kelin va kuyov tanlashdan boshlanadigan odatlarimiz 
ham kelajakdagi yosh oilaning tinch-totuvligini nazarda 
tutadi: kimning farzandi, ota-onasi qanaqa odamlar, ma-
46

---

halla-kuyda obro‘si qanaqa, mustaqil oila tebratib ketishga 
qurbi yetadimi, yomon qiliq yoki odatlari yo‘qmi, qarin- 
dosh-urug‘lari qanaqa odamlar, hatto avlod-ajdodlarida biror 
anduhlik alomatlari bo‘lmaganmi? Bu savollarga ijobiy javob 
olingachgina ikki tomon o‘z rozi-rizoligini beradi. Bunday 
odatlarimizning nimasi yomon? ha, deb bunaqa savollar 
bilan kelin yo kuyov izlansa, yoshlaming mustaqilligi, 
muhab-bati poymol etilmaydimi, degan e’tirozlar bo'lishi 
mumkin. To‘g‘ri, ba’zan ota-ona obro‘si muhabbatdan 
ustunlik qilgan dalillar uchraydi. Lekin, umuman olganda, 
sinab-surishtirgan oilalaming qudachiligi, ota-onalar bosh- 
qosh bo'lgan to‘yu-tomoshalaming natijasi yaxshi bo'lishi 
hammaga ayon.
O'zbekona jamoat flkriga va jamoat bo‘lib ish yuritish 
fazilatimiz diqqatga sazovor. To'ylarimiz ko‘pchilik uchun 
jamoa tomonidan o'tkaziladi. To‘y oldidan bo‘ladigan mas- 
lahatlar, qarindosh-urug'ning erta sahardan kelib, to'yxona 
oldida qo‘l qovushtirib, nozik tavoze ila mehmonlami kutib 
olishlari, hovlida esa to‘y mutasaddilarining odamlami joy- 
lashtirib oldiga iltifot bilan choy va osh tortishlari — bu mil­
liy odatlarimizning ko‘rki emasmi? Yetti yot begona odamlar 
mahalladan stol-stul tashishsa, qozon, samovar, choynak- 
piyola olib kelsa, to‘y tarqalguncha mezbon yonida tursa — 
bunaqa oliyjanoblik, bunaqa jamoaviy ruh va mehmi qayerda 
ko'rgansiz?
Odamlaming boshini qovushtiradigan, ulami bir tan bir 
jon bo‘lib mehnat va rohatga jalb etadigan pur-hikmat urf- 
odatlarimizni sanab ado etib bo‘lmaydi. «Hashar» deb 
atalgan shunday milliy udumimiz borki, uning ta’rifi har 
qanday millat odamlarini hayratga soladi. «Vaqt — pul» 
degan aqida butun dunyoga ildiz otgan paytda o‘z vaqtini
47

---

tekinga, 
odamgarchilikka, 
milliy 
urf-odatga 
beminnat 
baxshida etish insoniy ehsonlikning cho‘qqisi emasmi?
Milliy urf-odatlarimiz, ota-bola, qaynona-kelin, qarin- 
dosh-urug‘chilik va hokazo ma’naviy ziynatlarimizni o‘yla- 
sak, ko‘z oldimizga birinchi galda Abdulla Qodiriyning 
« 0 ‘tgan kunlar» romani keladi. Nazarimda, o‘zbek xalqining' 
milliy fazilatlarini ulug‘lovchi, uni dunyodagi eng noziktab 
xalqlar qatoriga olib chiqib, ko‘z-ko‘z qilgan bu romanga 
teng keladigan asar hamon yaratilgani yo‘q. 0 ‘quvchilar 
hatto etnografik yo‘nalishda bo‘lsada, milliy g‘urur va iftixor 
tuyg‘ularini o‘yg‘otadigan o‘zbekona asarlarga chanqoq bo‘lib 
yurgandek tuyuladi.