Oila pedagogikasi

mansa
bi hech kimga hech qachon vafo qilmagan 
Boshga musibat tushganda, turmushda qiyinchiliklaiga duch 
kelganda uni faqat qo‘lida hunari mehnati asrab qoladi.
Yalqovlik shon-shuhrat ketidan quvish, ishsizlik shosh- 
ma-shosharlik 
bir ishni tugatish, tadbirsizlik, dangasalik 
mehnat madaniyatiga rioya etmaslik-hunarmandlik, mehnat- 
sevarlik kushandasidir.
Har bir inson egallagan hunami muvaffaqiyatini ta’min- 
lovchi talablar mavjud. Ular:
Bugungi ishni ertaga qoldirmaslik zarur, chunki erta 
bajarish lozim bo‘lgan ishlar ham bor. Mehnat taqsimotida 
nomutanosiblik paydo bo‘Imasin desangiz har kunlik ishni 
o‘z vaqtida qilishni odatlanish kerak. Qisqa muddatda 
shoshib, pala-partish bajarilgan ishning umri qisqa va sifati 
yomon bo‘ladi.
207

---

Siz yaratayotgan mahsulot diqqat-e’tibor bilan, butun 
mahoratni ishga solib yaratilgan taqdirda, u go‘zal va umr- 
boqiy bo‘ladi. Aks holda mahsulidan o‘zingiz ham, o‘zgalar 
ham rohatlana olmaydi, mehnatingiz zoe ketadi.
Biron bir yumushni faqat shaxsiy manfaat uchun 
baholamaslik, balki jamiyat, xalq manfaatini o‘ylab shodu- 
hurralik bilan boshlash zarur. Hunarmand kayfiyati ham u 
yaratgan mehnat san’at asari sifatiga ijobiy yoki salbiy ta’sir 
qiladi. Yaxshi kayfiyat bilan amalga oshirilgan ish naqadar 
murakkab bo‘lmasin, u yengil va sifatli bajariladi. Egallangan 
hunar siriari bilan qanoatlanmaslik zarur. Balki uning 
ochilmagan qirralarini doimo izlash, taraqqiy ettirish, o‘z 
ustida tinimsiz ishlash va mehnat qilish mohir mutaxassis 
bo‘lib yetishishning muhim omilidir. Ezgulikka, yangi-yangi 
muvaffaqiyatlarga intilib yashash faqat insongagina xos 
bo‘lgan xususiyatdir.
Bitta kasb-hunar bilan chegaralanmaslik, balki bir necha 
kasb-hunar sirlarini egallash uchun harakat qilmoq zarur. 
Hayotda har bir kasb-hunaming o‘z o‘mi bor, bittasini 
mukammal egallagandan keyin ikkinchisini boshlash va 
o‘rganish maqsadga muvofiq.
Har bir kasb-hunar poklik, rostgo'ylik, ishonch, va’dada 
turish, xiyonat qilmaslik, 
tarozida aldamaslik, mehnat 
madaniyatiga xilofish qilmaslikni talab etadi.
Oilada bolalar tarbiyasiga ham katta e’tibor berilib, 
go‘daklar jinsiga qarab tarbiyalangan. 0 ‘g‘il bolaga bo‘la- 
jak merosxo‘r sifatida qaralgan. Qiz bolaga esa yigitning 
yo‘ldoshi bo‘lajak ona va uy bekasi sifatida mehr ko'rsa- 
tilgan.
Bolalaming kundalik tarbiyasida xalq an’analariga qat’iy 
roiya etilgan. Eng awalo, mehnat tarbiyasiga alohida e’tibor
208

---

berilgan. Dehqon bolalari yoshligidanoq ota ko‘makchisiga 
aylana boshlagan. Chorvachilik, hunarmandchilik, ©vchilik 
va boshqa sohalar bilan shug‘illanishgan.
Oilalarda bolalarga mehnat tarbiyasi shu kasblar bo‘yicha 
berilgan. Asta-sekin bolada malaka paydo bo‘la boshlagan. 
Bola tarbiyasida bobo, momo, ota va butun jamoa katta 
o‘rin tutgan. Ota kasbi egallash bolaning axloqiy va diniy 
muqaddas burchi bo‘lib, ham farz, ham qarz hisoblangan. 
Bolalik mehnat malakasini oilada o‘z-o‘ziga xizmat qilish. 
Uy ishlarida kattalarga yordam berish, qo‘lidan keladigan 
ishlami bajarish jarayonida egallagan ota-ona qarindosh urug‘ 
va boshqalar mehnatini qadrlash va hurmat qilish ko‘nikmasi 
oilada tarkib topgan. Bola 5-6 yoshdan boshlab uy ish­
larini bajarishga kirishgan. 0 ‘g‘il bolalar ot minish, xo‘jalik 
ishlarini bajarish, qizlarga esa 
tikish, to'qish va boshqa 
ro‘zg‘or yumushlarini o‘rganishgan. Oilada ota so‘zi qonun 
kabi bajarilgan va bajarilishi shart bo'lgan. Bolalar kattalami 
hurmati 
uchun o‘midan turib salom berishi, qo‘liga suv 
quyishi, ovqatni oldin ulug‘larga uzatish, umuman kattalami 
izzat hurmat ruhida tarbiyalagan. Ro‘zg‘orda ulami «Bir 
ko‘ylak ortiq kiyganni hurmat qil» degan naql doimo uqti- 
rilgan. Keyinchalik uylanganda ham otasidan ruxsatsiz ayrim 
ishlami o‘zi bajara olmagan ham.
Mehnat tarbiyasi oilada juda erta boshlangan. Chunki 
ro‘zgorda bolaning mehnati doimo kerak bo‘lgan. Kattalar 
bolalar qilgan xatolami doimo tuzatib, mehnat jarayoni turli 
bajarilishini kuzatib borishgan.
Oilaning qut-barakasi hamjihatligi, hamkorligi a’zolar- 
ning kasb-hunar malakalarini egallaganliklari va mehnat 
taqsimotini adolatli yo‘lga qo‘yishiga bog‘liqdir.
209

---

Oilada ro‘zg‘or yumushlari oila a’zolari jinsi, yoshi, 
qobiliyati, mehnatga munosabatlariga qarab to‘g‘ri taqsim- 
lanmog‘i zarur. Oilada boshliqlaming ro‘zg‘or yumushlarini 
faqat o‘zlari bajarislilari bolani ishyoqmas, yalqov takabbur, 
ota-ona mehnatini qadrlamaydigan bo‘lib o‘sishlari uchun 
sabab bo‘ladi. Shuning uchun ham ro‘zg‘or va xo‘jalik 
ishlarida ota-ona bilan bir qatorda o‘g‘il-qiz, kelinning ham 
o‘z burch va vazifalari mavjud ulami to‘liq ado etish har 
biridan o‘z burchlariga mas’uliyat bilan yondashishni talab 
etiladi. Jumladan, o‘g‘il otaga bozordan oziq-ovqat, xo‘jalik 
mahsulotlarini xarid qilishga, yer chopish, ekin ekish, 
chorvachilik, dehqonchilik, polizchilik, qurilish ishlarida, 
to‘y tantanalari, va motam marosimlarini o'tkazishda, xotin- 
qizlar uchun og'irlik qiladigan ishlarda yordam beradi. Qiz 
bola esa onaga hovli va xonalami 
supurib-sidirish, taom 
tayyorlash, qish mavsumi uchun quritilgan mevalar, turli 
tuzlamalr, murabbolar tayyorlash, mehmon kutish kabi 
yumushlarda ko‘maklashadi va shu jarayonda o‘zi ham 
mustaqil hayotga tayyor bo‘la boradi.
Oiladagi mehnatning bajarilish vaqti, mazmuniga ko‘ra 
turli tarzda amalga oshiriladi. Ya’ni, kundalik yumushlar, 
qish, bahor, yoz, kuzda bajariladigan mavsumiy ishlar, oila- 
viy marosimlar (mehmon kutish, to‘y va bayram tantanalari, 
motam va xotirlash marosimlari)ga tayyorgarlik ko‘rish va 
ulami nishonlash bilan bog‘liq yumushlar, mahalla, jamo- 
atchilik hamkorligida amalga oshiriladigan ommaviy tadbirlar 
(xashar, obodonlashtirish ishlari, umumxalq bayramlariga 
tayyorgarlik) bilan bog‘liq yumishlarda ishtirok etish. Ushbu 
mehnat turlari oila a’zolari ichida teng va adolatli ravishda 
taqsimlanishi zarur. Ba’zan ota-ona topshirig‘ini so‘zsiz 
toza, vijdonan bajaradigan farzandga oilaning aksariyat
210

---

yumushini topshiradi. Erinchoq topshirilgan vazifani 
qo‘l 
uchida «Mendan ketguncha, egasiga yetguncha» qabilida 
bajaruvchi loqayd ishyoqmas farzand esa chetda qoladi. Yoki,