Oila pedagogikasi

230

---

Ekologiyaga oid hadislardan namunalar
Qo‘y boq, zero u seni boqadur. Bu tilsiz hayvonlar 
to‘g‘risida Ollohdan qo‘rqinglar. Ulami yaroqli holda mi- 
ninglar va (so‘yishga) yaroqli qilib (semirtirib) so‘yib yenglar.
Dehqonchilik bilan shug‘ullaninglar. Dehqonchilik mu- 
borak kasbdir. Unga qo'riqchilami ko‘paytiringlar.
Ekmoq niyatda qo‘lingizga ko‘chat turgan paytda 
behosdan qiyomat-qoyim bo‘lishi aniq bo‘lganida ham 
ulgursangiz uni ekib qo‘yavering.
Beshta yomon hayvon bor. Ular hajda ham, tashqarida 
ham o‘ldiraveriladi: ilon, olaqarg‘a, sichqon, quturgan it, 
kalxat. Yirtqichlaming go‘shtlari haromdir.
Qo‘y boqadur, tuya ahliga izzatdir (egasiga azizdir).
Otning peshonasiga qiyomatgacha yaxshilik yozilgandir. 
Uni boqqan yaxshilik oladi.
Suv muqaddas unsurlardan biridir. «Suvga tupurma, 
makruh bo‘ladi» degan naql otalarimizdan meros bo‘lib 
o'tgan. Islomda ichimlik suvi bilan ekin sug‘orish man 
etilganini yaqin-yaqinlargacha ko‘pchiligimiz bilmas edik.
Tabiat va uning mahsullari inson uchun ekan, ulardan 
oqilona va odilona foydalanish kerak. Yerga, suvga, 
hayvonlar va nabototga bo‘lgan munosabatimizni tiklashimiz 
orqaligina Ona tabiatimizni asrab qolishimiz mumkin.
Ekologiya kishilar hayotini mushohadai yangi fandir. Har 
bir kishi biror yerga ahlat yoki chiqindilami tashlashdan 
oldin o‘z xatti-harakati oqibatlarini o‘ylashi, tashqi muhit- 
ning yaxshi saqlanishiga javobgar ekanligini unutmaslik 
kerak!
Har bir fuqaro kelajakga umid bilan qarashi lozim.
231

---

Tirik organizmlaming tashqi muhit bilan bog‘liqligi qa- 
dimdan ma’lumdir.
«Ekologiya» atamasi nemis darvinisti Erness Gekkel 
(1834-1919) tomonidan 1866-1869 yillari ilk marta fanga 
kiritiladi. E.Gekkelgacha XVIII-XIX asr tabiatshunoslari 
biologiya fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shdilar, 
o‘simlik va hayvonlaming yashashi, tarqalishini o‘rganadilar, 
lekin ular «ekologiya» atamasini ishlatmagan edilar.
«Ekologiya so‘zi (yunoncha-oykos-uy, yashash joyi, 
maskan, logos-fan) o‘z mazmuniga ko‘ra, uy haqidagi, 
o‘zining yashash joyi haqidagi fan» degan ma’noni anglatadi. 
Yanada umumiyroq ma’noda ekologiya-bu organizmlaming 
ulami o'rab turgan yashash muhiti o‘zaro munosabati (shu 
bilan birga ulaming boshqa organizmlar va turkumlar bilan 
o‘zaro bog‘liqligi xilma-xilligini o‘rganuvchi fandir). 1877- 
yilda nemis gidrobiologi K.Mebius (1825-1908) turli 
organizmlardan iborat biotsenoz ta’limotini ishlab chiqdi. 
1895-yili daniyalik botanik E.Vanning ekologiya atmasini 
botanikaga kiritdi. Rossiyada tuproqshunosning asoschisi 
V.V.Dokuchayev (1846-1903) tabiiy zonalar yo‘nalishini 
ishlab chiqib, ekologiyaning rivojlanishiga salmoqli hissa 
qo‘shganlar.
0 ‘simliklaming turli guruhlarini, senozlarini o‘rganishda 
N.F.Levakovskiy, S.I.Koijinskiy, A.N.Gordyanin, LK.Pa- 
choskiy, A.N.Krasnov, N.I.Tanfilev, P.N.Krilovlar ham katta 
xizmat qilganlar. Keyinroq «fitosotsiologiya», «fitotsenolo- 
giya», ta’limotiga G.F.Morozov va V.N.Sukachevlar asos 
soldilar.
XX 
asr boshlarida ekologiya fani tez sur’atlar bilan rivoj- 
lanadi. Dastlab o‘simlik va hayvonlar ekologiyasi alohida- 
o ‘rganilgan bo‘lsa, keyinchalik bir uyushma sifatida o‘rga-
232

---

niladi. Ch.Adams, V.Shelfordlar tomonidan hayvonlar ekolo- 
giyasiga oid qo'llanmalar yaratildi. S.A.Zernov (1913—1920) 
suv hayvonlarining gidrobiologiyasini o‘rgandi, ekologiyaning 
rivojlanishida D.N.Kashkarovning «Muhit va organizmlar 
uyushmasi» (1933) «Hayvonlar ekologiyasining asoslari» 
(1938) kabi asarlari muhim rol