Oilada axloqiy munosabatlarni shakllantirsh O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI……………………


KIRISH
O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi 14 bobining 63-moddasida “Oila jamiyatning asosiy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqiga ega”, 64-moddasida esa “Ota-onalar o’z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar”, 66-moddasida “Voyaga yetgan, mehnatga layoqatli farzandlar o’z ota-onalari haqida g’amxo’rlik qilishga majburdirlar” kabi huquqiy-pedagogik asoslar o’z ifodasini topgan. Mazkur moddalar mazmuni oila jamiyatning asosiy bo’g’ini ekanligi, ota-onalarning farzandlar oldidagi ijtimoiy burchi, vazifalari va nihoyat, voyaga yetgan farzandlarning ota-onalar oldidagi burchi, ma’suliyati hamda vazifalari aniq belgilab ko’rsatilgan. Bunday ijtimoiy ma’suliyat oilada ota-onalar zimmasiga yuklatilganligi, ota-onaning oilada bolalar tarbiyasini tashkil etishi oila tarbiyasining samaradorligini ta’minlaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov oilaning jamiyat hayotidagi roli haqida to’xtalib: “Oila haqida gapirar ekanmiz, avvalambor, oila hayotning abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta’minlaydigan, muqaddas urf-odatlarimizni saqlaydigan, shu bilan birga, kelajak nasllar yetishishiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan tarbiya o’chog’i ekanini tan olishimiz darkor”, -deb ta’kidlagan edi.
Yurtimizda mustaqillikga erishganimizdan so’ng oila va oilada farzand tarbiyasiga bo’lgan e’tibor yanada ko’chaydi. Jumladan: “Oila yili” (1998), “Ayollar yili” (1999), “Sog’lom avlod yili” (2000), “Ota-onalar va bolalar yili” (2001), “Qariyalarni qadrlash yili” (2002), “Obod mahalla yili” (2003), “Mehr va muruvvat yili” (2004), va hk dasturlarida ijtimoiy, ma’naviy-ma’rifiy masalalar qamrab olindi. Oilaning ma’naviy-axloqiy asoslarini va manfaatlarini
takomillashtirish ham nazarda tutildi.
Respublikamizda “Oila” kodeksining e’lon qilinishi, O’zbekiston qonunchiligi uchun yangilik bo’lgan nikoh shartnomasi, qon-qarindoshlik va bolalarning nasl-nasabni belgilash, alimentlar to’lash to’g’risida kelishish, bolalarning oiladagi huquqlari va ota-onalarini moddiy ta’minlash to’g’risidagi majburiyatlar, ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning huquq va manfaatlarini himoya qilish kabi muhim qoidalar oila tarbiyasida axloqiy madaniyatni qonunlashtirish, huquqiy asoslarini yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi.
1998-yil 2-fevralda Respublika xotin-qizlar qo’mitasi huzurida “Oila” ilmiy amaliy markazining tashkil etilishi oilaga taaluqli axloqiy munosabatlarni yo’lga qo’yish ya’ni milliy an’analarni, umumbashariy qadriyatlar bilan uyg’unlashtirish, oila a’zolarining huquqiy savodxonligini oshirish yo’lida katta qadam qo’yildi.
Prezidentimizning 2012 yil 27 fevraldagi “Mustahkam oila yili Davlat dasturi to’g’risida”gi qarori bu boradagi an’analarni mazmunan to’ldirish hamda davom ettirishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Zero, oilalarda axloqiy munosabatlarning shakllanishi, oilalar totuvligi va farovonligi yurtimiz taraqqiyotida muhim o’rin tutadi. Bundan tashqari yurtboshimiz tomonidan 2013 yilning “Obod turmush yili”, 2014 yilni “Sog’lom bola yili” hamda 2015 yilni “Keksalarni e’zozlash” yili deb e’lon qilinishining o’zi ham oila tarbiyasi, oilada ota-onaning farzand oldidagi burchi va voyaga yetgan farzandlarning ota-ona oldidagi burchlarini yanada chuqurroq his qilishlarini umumiy qilib aytganda oilada axloqiy munosabatlarni to’g’ri yo’lga qo’yishni toqozo etadi.
Kishilarning ongidagi, ularning ma’naviyatidagi o’zgarishlar, jamiyatning oilaga ko’rsatayotgan ijtimoiy ta’siri oila tarbiyasi amaliyotida o’z ifodasini topadi. Oila – o’zbek xalqi uchun eng muqaddas maskan hisoblanadi. Oilaning jamiyatdagi o’rni va o’ziga xos milliy xususiyatlari haqida Islom Karimov “Bunda o’zaro hurmat va qattiq tartib bo’lmasa, oilaning barcha a’zolari o’z burchlarini ado etmasa, bir-biriga nisbatan ezgulik bilan mehr-oqibat ko’rsatmasa yaxshi va munosib tarzda yashash mumkin emas ... O’zbeklarning aksariyati o’zining shaxsiy farovonligi to’g’risida emas, balki oilasining, qarindosh-urug’lari va yaqin odamlarning, qo’shnilarning omon-esonligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishini birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa, eng oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir”,¹ va yana “Xalqning ma’naviyati va madaniyati, uning haqiqiy tarixi va o’ziga xosligi qayta tiklanayotganligi, jamiyatimizni yangilash va taraqqiy ettirish yo’lida muvvafaqiyatli ravishda olg’a siljishida hal qiluvchi ta’bir joiz bo’lsa, belgilovchi ahamiyatga egadir”² . Bu fikr xususan oila tarbiyasida ham o’ziga xos milliy xususiyatlarda o’z ifodasini topadi. Haqiqatan ham o’zbeklar o’zining shaxsiy farovonligi to’g’risida emas, balki oilasining, qarindosh urug’lari va yaqin odamlarining, qo’shnilarning omon-esonligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishi tabiiy-milliy xususiyatdir. Buni oila tarbiyasida hisobga olmaslik mumkin emas. Milliy xususiyatlarning oilada yosh avlod tarbiyasidagi o’rni beqiyosdir. Buni Ispaniyalik bir faylasuf butun umrini jahon xalqlarining urf-odatlarini, ahloq-odobini tadqiq qilishga bag’ishlab Toshkent, Samarqand, Buxoroda bo’lgan. Yurtiga qaytib borgach,: “Hozirgacha o’rgangan, tadqiq qilgan barcha ishlarimni o’n besh yoshli o’zbek qizalog’ining o’rnidan turib, qo’lini ko’ksiga qo’yganicha choy o’zatishdagi odobiga, nazokatiga almashtirishga rozi edim,” - deb bildirgan fikri orqada oilaviy milliy tarbiyaning o’ziga xos mohiyati, mazmuni o’z ifodasini topgan. Shuning uchun biz oila tarbiyasida axloqiy munosabatlarni shakllantirishning yo’llari va milliy xususiyatlarning tarbiyaviy imkoniyatlarini o’rganishga harakat qilamiz.
Yuqorida ta’kidlagan fikr mulohazalardan kelib chiqib mazkur bitiruv ishning mavzusini “Oilada axloqiy munosabatlarni shakllantirishning pedagogic asoslari” deb nomladik.