Oilaviy munosabatlar mustahkamligini ta’minlashning psixologik asoslari

---

Oilaviy munosabatlar mustahkamligini ta’minlashning 
psixologik asoslari 
 
Dildora Xayrulayevna Gasanova 
Kogon shahar 17-IDUM 
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada oila-nikoh munosabatlari, oilaning eng muhim 
belgilari, uning funksiyalari, tuzilishi, bugungi kunda oila hayotini optimallashtirish, 
nikoh va bola-ota-ona munosabatlari samaradorligini oshirish, oilada bolalarni 
tarbiyalash muammolarini hal qilish masalalari haqida fikr yuritiladi. 
Kalit so’zlar: Oila, nikoh, tarbiya, jamiyat, ehtiyoj, ma’naviy aloqa. 
Psychological basis for ensuring the consistency of family 
relations 
 
Dildora Khayrulayevna Gasanova 
Kagan city, Specialized state school №17 
 
Abstract: This article focuses on the issues of family-marriage relations, the 
most important signs of the family, its functions, structure, today's optimization of 
family life, increasing the effectiveness of marriage and child-parent relations, 
solving the problems of raising children in the family. 
Keywords: family, marriage, upbringing, society, need, spiritual connection. 
 
Oila-bu jamiyatning hujayrasi, kichik ijtimoiy guruh va shaxsiy hayotni tashkil 
etishning eng muhim shakli. Bu nikoh ittifoqi va oilaviy munosabatlarga asoslanib, er 
va xotin, ota-onalar va bolalar, aka-uka va opa-singillar hamda boshqa qarindoshlar 
birgalikda yashaydigan va birgalikdagi uy xo'jaligini boshqaradigan munosabatlardir. 
Oilaning eng muhim belgilari uning funksiyalari, tuzilishi va dinamikasi hisoblanadi. 
Funksiyalar oilaning kundalik nima bilan shug‘ullanishi, tuzilishi, oila qanday 
ishlashi, dinamikasi, uning rivojlanish jarayonida qanday o‘zgarishini ko‘rsatadi. Oila 
a'zolarining muayyan ehtiyojlarini qondirish bilan bog'liq hayoti mavjud bo’lib, 
oilaning o'z vazifalarini bajarishi nafaqat oila a'zolari, balki butun jamiyat uchun ham 
muhimdir. Oila a'zolarining moddiy ehtiyojlarini qondirishi bilan bog’liq jarayonlar 
ularning jismoniy salomatligini saqlashga, tiklanishiga yordam beradi. Oilaning 
jamiyatda bajaradigan bir nechta muhim funksiyalari mavjud bo’lib, biz quyidagilarni 
sanab o’tishimiz mumkin:
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
838

---

Jinsiy-erotik funksiya - Oila jinsiy va erotik ehtiyojlarni qondirishdir. Ijtimoiy 
me'yor va talablarni hisobga olgan holda, oila bir vaqtning o'zida jinsiy va erotik 
xatti-harakatlarni tartibga solishi va jamiyat a'zolarining biologik ko'payishini 
ta'minlashi muhimdir. 
Tarbiyaviy funksiya - oila erkak va ayolning otalik va onalik, bolalar bilan 
aloqada bo'lish va ularni tarbiyalashdagi shaxsiy ehtiyojlari, shuningdek, ota-
onalarning bolalarda o'zlarini anglay olishlari bilan bog'liq. Jamiyat uchun bu 
funksiya bolalarning ijtimoiylashuvini va jamiyatning yangi a'zolarini tayyorlashni 
ta'minlaydi. 
Hissiy funksiya - oila a'zolarining hamdardlik, hurmat, e'tirof, hissiy qo'llab-
quvvatlash, psixologik xavfsizlik ehtiyojlarini qondirishni o'z ichiga oladi. Bu ruhiy 
salomatlikni saqlaydi, hissiy va shaxsiy barqarorlikni ta'minlaydi. 
Ma'naviy (madaniy) aloqa funksiyasi - birgalikda bo'sh vaqtni o'tkazish, o'zaro 
ma'naviy boyitish zarurati bilan bog'liq va oila a'zolarining ma'naviy rivojlanishiga 
hissa qo'shadi. 
Birlamchi ijtimoiy nazorat funksiyasi oila a'zolarining ijtimoiy normalarga rioya 
qilishlarini ta'minlaydi. Bu, ayniqsa, yoshi yoki klinik xususiyatlariga ko'ra, jamiyat 
normalariga muvofiq o'z xatti-harakatlarini qurishga qodir bo'lmaganlar uchun to'g'ri 
keladi. 
Oilaning asosiy funksiyalarini bajara olmasligi oila a'zolarining jismoniy va 
ruhiy salomatligining buzilishiga, moslashuvning buzilishiga, oilaning buzilishiga 
olib keladi. Masalan, jinsiy-erotik funksiyaning buzilishi nafaqat oilaviy nizolar va 
ajralishlarga olib keladi, balki, oila a'zolarida og'ir nevropsixiatrik kasalliklarning 
paydo bo'lishiga olib keladi. Ota-onalarning o'z farzandlariga nisbatan birlamchi 
ijtimoiy nazorat funksiyasining bajarmasliklari deviant va huquqbuzarliklarning 
sababi bo'lishi mumkin. 
Oilaning tuzilishi ikki turdagi munosabatlarga asoslanadi: hukmronlik - 
bo'ysunish, ya’ni bunda ierarxiya yoki hokimiyatni taqsimlash nazarda tutiladi, 
yaqinlik - uzoqlik oila a'zolari o'rtasidagi aloqa yoki hissiy masofaga asoslanadi. 
V.N.Drujininning fikricha, dominant oila a'zosi xavfsizlikni ta'minlaydi, oila a'zolari 
o'rtasidagi normal munosabatlarni saqlash uchun javobgardir, hayot istiqbollarini 
belgilaydi va kelajakka ishonchni uyg'otadi.
Odatda, er yoki xotinning ota-onasi oilasida yashaganda, hukmronlik yanada 
qiyinlashadi. Ko'pincha oilada hokimiyatni onaning buvisi yoki otasining bobosi 
oladi. Buvi otaning ba'zi funksiyalarini bajara boshlagan oilada onaning 
funksiyalarini almashtiradi. Ota, o'z navbatida, oilaviy hayotda faol ishtirok etish 
huquqi uchun ona va buvisi bilan ziddiyatga tushadi. Ota-onalar o'rtasidagi 
munosabatlarda qiyinchiliklar yuzaga kelganda, o'g'il yoki qiz ko'pincha ota-onalarni 
tenglashtiradigan va oila ierarxiyasida eng yuqori pog'onani egallagan er-xotinlar 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
April 2022 / Volume 3 Issue 4
www.openscience.uz
839

---

o'rtasidagi hokimiyat uchun kurashda manbaga aylanadi. Bolalarning muammolari 
oldida, nikoh muammolari hech bo'lmaganda vaqtincha bartaraf etiladi, o'zlariga 
farzandiga kerak bo'lgan ota-ona sifatida qarash mumkin bo'ladi. Bu ota-onalarning 
alohida g'amxo'rlik manbaiga aylanadi, ular barcha sa'y-harakatlarini xatti-
harakatlarni yaxshi tomonga o'zgartirishga yo'naltiradi. Shunday qilib, bolalarning 
xulq-atvoridagi buzilishlar oilani yaqinlashib kelayotgan ofatdan qutqarishga yordam 
beradigan himoya sifatida qaralishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, bola 
(aniqlangan bemor) o'zining muhim rolidan bexabar, bir vaqtning o'zida ikkala ota-
onaning yordamiga "go'yo" keladi. 
Ba’zan oila a'zolari o'rtasidagi psixologik masofaning bo’lishini ko’rish 
mumkin. Ba’zi hollarda oilaning odatiy tarkibi o'zgarganda (onaning o'limi, otaning 
yo'qligi, farzandsizligi) oila darhol "xavf" guruhiga kiritiladi, chunki ta'lim va boshqa 
funksiyalarni bajarish buziladi. Bundan kam muammolarni munosabatlarning 
buzilishi bilan bog'lash mumkin emas. Shunday qilib, ota-onalar va bolalar o'rtasidagi 
juda uzoq masofa ularni yolg'iz avtonom hayotga olib keladi, past qiymat va 
ishonchsizlik tuyg'usini keltirib chiqaradi. Yana bir misol, turmush o'rtoqlar 
o'rtasidagi hokimiyat uchun kurash, bu ajrashgan har uch juftlikdan ikkitasida janjal 
uchun birinchi turtki bo'ladi. Yana bir misol - oila a'zolari o'rtasida uy vazifalarining 
teng taqsimlanmaganligi, bu ayollarning ortiqcha yuklanishiga, ularning chidab 
bo'lmas psixologik stressiga olib keladi. 
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, bugungi kunda oila hayotini optimallashtirish, 
nikoh va bola-ota-ona munosabatlari samaradorligini oshirish, oilada bolalarni 
tarbiyalash muammolarini hal qilish bo'yicha ijtimoiy talab institutsionalizatsiya 
jarayonini tezlashtirdi va oilaviy munosabatlar tizimida quyidagi vazifalarga alohida 
ahamiyat qaratishni muhim masalaga aylantirdi: 
• 
oilaning hayotiy siklining turli bosqichlarida funksional-rol tuzilmasini 
shakllantirish va rivojlantirish; 
• 
nikohdan oldingi davrni, turmush o'rtog'ini izlash va tanlash xususiyatlarini 
shaxsda shakllantirish; 
• 
nikoh munosabatlarining psixologik xususiyatlarini o’rganish; 
• 
bola-ota-ona munosabatlarining psixologik xususiyatlarini o'rganish; 
• 
turli yosh bosqichlarida bolaning rivojlanishida oilaviy ta'limning rolini 
o'rganish; 
• 
me'yoriy bo'lmagan oilaviy inqirozlarni o'rganish va ularni bartaraf etish 
strategiyalarini ishlab chiqish.