Mavzu: Texnologiya va uni o‗qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy

---

10 
Mavzu: Texnologiya va uni o‗qitish metodikasi fanining nazariy va amaliy 
Ma‟lumki, tasavvuf ilmida komil insonni ruhan shakllantirish, kamolotga 
yetkazish nazariyasi bosh masala hisoblanadi. Bu nazariyaga ko„ra 
tasavvufdagi komil inson yoki «al-inson al-komil» tushunchasi ilohiylik va 
insoniylik tajassumining mukammal va oliy darajasi, odamlarning butunlikda, 
azim uyg„unlikda ko„rish orzu-xayollari, kamolot mash‟ali bo„lish barobarida 
aniq shaxslar, insonlar rutbasini tan olish va qonunlashtirish hamdir. Chunki 
komil inson barcha ilmlardan, zohiriy va botiniy donishdan bexabar, qalbida 
g„ayb asrori jo„sh urib turgan zot deb bilingan. Mustaqillik barcha xalqlarning 
rivojlanishi uchun sharoit tug„dirib beradi. Har bir xalqning odat va 
marosimlarida xalq hayotini zamonaviy turmushiga uzluksiz singgan chuqur 
xalqchil 
va 
ilg„or 
elementlar 
mavjuddir. 
Xalqda 
mehnatsevarlikni 
shakllantirish uchun o„sib kelayotgan yosh avlod atrofida mustahkam va 
turg„un mehnat muhitini hosil qilish zarur. Shuning uchun o„zini oqlagan ko„p 
asrlik mehnat an‟analarini o„rganish va targ„ibod qilish kerak. 
Mehnat an‟analarini o„rganish katta ahamiyat kasb etadi, chunki u kasb-hunar 
tanlashda ilmiy asoslangan holda foydalanish uchun zamin yaratadi. Mehnat 
an‟analari insonlarni mehnat malakalari va mehnat jarayonini ko„p marta 
MEHNAT AN‘ANALARI 
 
Mehnat tarbiyasi 
sifatlari 
Mehnat an‟anaviy 
kasb-hunar turlari 
Kasb-hunarga 
qiziqishni tarbiyalash 
shakllari, vositalari 
Ota-Onalar, ilg‘or 
mehnat faxriylari bilan 
uchrashuvlar, 
Ekskursiyalar, kasb-
hunarga doir 
ko‘rgazmalar tayyorlash, 
xalq og‘zaki ijodidan 
foydalanish va hokazolar
Zardo’zlik, 
Duradgorlik, 
Kashtado’zlik, 
Kulolchilik, 
O’ymakorlik, 
Dehqonchilik, 
Chorvachilik, 
Naqqoshlik, 
Mehnatsevarlik,
Vatanparvarlik,
Chidamlilik,
Intizomlilik,
Aqllilik,
Qat’iyatlilik,
Rostgo’ylik,
Halollik,
Epchillik,
Xushmuomalalik 
va
hokazo.

---

11 
qaytarish natijasida shakllangan va odatga aylangan insonlarning o„ziga xos 
axloqiy, psixologik sifatlar yig„indisidir. Ular jamiyat yoki jamoa mavjudligining 
zaruriy sharoitlarini ifodalaydi, meros bo„lib o„tish xarakteriga ega, katta avlodlar 
yetishgan tajribani saqlashga xizmat qiladi. 
Mehnat an‟analariga ommaviylik xosdir, ular hayotiy bo„lib, xalq ommasi 
kundalik ijodida mavjud. Ularda his - tuyg„ulik tomoni ham mavjud: ular sinfiy 
kurash, mehnat ishtiyoqining yorqin romantikasi bilan ilhomlangan. Mehnat 
an‟analarida mehnatkash sinfga xos bo„lgan, mehnatkash insonlarga, ishchi, 
hunarmand kasbiga, mehnat yaratgan qadriyatlarga hurmat, ijod, bunyodkorlikka 
ehtiyoj, o„zaro yordam, musobaqa va hokazolar ifodalangan. 
O„zbek xalqi asrlar mobaynida o„zining iqtisodiy, geografik va ijtimoiy hayoti 
xususiyatlari bilan bog„langan mehnat tarbiyasining mustahkam an‟analarini ijod 
qilish bilan bir vaqtda avloddan - avlodga mehnat mahoratlarini shakllantirish 
yo„llari va vositalari haqidagi bilimni uzatib borgan. 
An‟analar juda qadim zamonlarda inson jamiyati bilan birga paydo bo„lgan. 
Ibtidoiy jamoa tuzumi davrida insonlar urug„dosh jamoalardagi munosabatlari 
ularning birgalikdagi mehnati va hayoti, ularning tabiat kuchlari bilan umumiy 
kurashi ma‟lum normalar va muomala qoidalari bilan chegaralangan. Bunda 
yozilmagan norma va qoidalar tug„ilgan bo„lib, ular ko„p marta qaytarilib, 
avloddan avlodga o„tgan va an‟analarga aylangan. Ba‟zi an‟analar hosil bo„ladi, 
boshqalari yo„qoladi. Qadimgi an‟analar yangi turmush sharoitlariga moslashib 
o„zgarib boradi. 
Hozirgi yangi turmush sharoitida asrlar davomida o„z kuchini yo„qotmagan 
ilg„or mehnat an‟analaridan kichik yoshdagi maktab o„quvchilarini kasb-hunarga 
qiziqishini tarbiyalashda foydalanilmoqda. Bunga ko„ra o„qituvchidan bir qator 
quyidagi ijtimoiy-pedagogik sifatlar talab etiladi: 
1. Ochiq ko„ngillilik, xushmuomalalik, mehribonlik, bola qanday bo„lsa, 
shundayligicha seva olish. 

---

12 
2. Bolaning 
his-tuyg„ularini qadrlash, ruhiy holatini, ichki dunyosini 
tushuna bilish. 
3. Bolalarni 
ruhlantirish, qiziqtirish, o„zini tuta bilish, kechirimli bo„lish, 
shirinsuxanlik. 
4. Ezgu sifatlari bilan namuna bo„la olish, oliyjanobligi, odamiyligi bilan 
o„quvchilar idealiga aylanish. 
5. So„z va ish birligi bilan bolalar talabiga javob bera olish, yoshlarda 
shakllantirmoqchi bo„lgan ma‟naviy sifatlarning egasi bo„lish. 
6. Muomala - munosabatda bola xohish-istagi, qiziqishi, yosh xususiyati, 
ruhiyati bilan hisoblashish, bolalarning har birini alohida va hammasini 
birgalikda tushunish. 
7. Bolalardan har qanday yordamni ayamaslik, o„quvchilarning oilaviy 
sharoiti, ijtimoiy ahvoli bilan tanishish; 
8. O„quvchilarni diqqat bilan tinglay olish, yutug„idan quvonish, hayratlanish, 
quvonchiga sheriklik. 
9. Toza va ozoda kiyinish, jozibadorlik, sergaklik, topqirlik, kamtarlik, 
pokizalik. 
10. Adolatlilik, quvnoqlik, intizomlilik va axloqlilik kabi fazilatlar bolalar 
muhabbatiga sazovor bo„lishning zarur omillaridir. 
Xalqimiz azaldan mehnatni ulug„lagan. Mehnatsevarlik kishilarning eng 
yaxshi fazilatlaridan biri deb hisoblangan. Kishilar halol mehnat qilib, 
shuning evaziga topgan daromadlari hisobiga yashamoqlari va bolalarini 
ta‟minlamoqlari lozim. «Peshona teri bilan topgan bir qora chaqa o„zgalarning 
ehson etgan xazinalaridan yaxshiroqdur» - deb yozgan edi Alisher Navoiy. 
Bir diram olmoq chekibon dastranj, 
Yaxshiroq andinki, birov bersa ganj. 
Shuning uchun ham, ulug„ ajdodlarimiz yoshlarni kasb-hunarni 
egallamoqqa chaqirganlar. «Hunar - hunardan unar», «Hunari yo„q kishining 
mazasi yo„q ishining», «Yigit kishiga yetmish hunar oz» kabi ezgu o„gitlar 
xalq o„rtasida keng yoyilgan. 

---

13
Shunday qilib, kichik yoshdagi maktab o„quvchilarning mehnat ta‟lim-
tarbiyasida kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda quyidagilarni hisobga olish
kerak:
a) mehnatkashlar o„z mehnatiga munosabati an‟analari - o„zining
kasbiga, xalqiga, topshirilgan vazifasiga davlat ehtiyojini o„ylab yondashish;
jamoa ehtyyojini o„z ehtiyojidan baland qo„yish;
b) o„quvchilar bir - biri bilan munosabatlarda, - do„stlik, o„rtoqlik,
o„zaro yordam va mehnatda to„g„ri munosabatda yondashish;
v) 
yangi mehnat marosimlari, an‟analari - kasbiy bayramlarni tashkil
etish;
g) o„zbek xalq ijodi namunalaridan dars va darsdan tashqari vaqtlarda
unumli foydalanish.
An‟anaviy hunarmandchilikning tiklanishi, ularning aholi orasidagi
ommaviyligini oshirish, ularga bolalar e‟tiborini kuchaytirishga sharoit
tug„diradi. Shu bilan bir qatorda ba‟zi darsliklar va maktab dasturlarining
tahlili shuni ko„rsatadiki, maktab kursidagi mehnat tarbiyasi va uning
o„qitilishi, o„zining hayot yo„lini va kasb-hunar tanlash haqida o„ylayotgan
kichik 
yoshdagi 
maktab 
o„quvchilari qiziqishini qanoatlantirmaydi.
Bizningcha, maktablarda, bog„cha-maktablarda bolalar oromgohlarida,
mahallalarda xalq ijodiy to„garaklari ochishga ko„proq e‟tibor berish
maqsadga muvofiqdir.
Savollar
1.Mehnat an‟analarini izohlab bering.
2.Mehnat tarbiyasi deganda nima tushunasiz?
3.Kasblarga tarif bering.