Okean boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilish

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
12 Mavzu. OKEAN BOYLIKLARI, ULARDAN FOYDALANISH VA MUHOFAZA QILISH

I. Darsning maqsadi: Tabiiy geografiya boshiang'ich kursida egallangan bilimlarni esga solish, yangi atama va tushunchalar bilan tanishish, Dunyo okeani haqidagi tasavvurlarni shakllantirishda davom etish; okean boyliklari haqida tasavvurlar hosil qilish; okeandagi tirik organizmlar xilma-xilligini guruhlash (bentos, nekton, plankton); okeandagi baltqlar, umurtqasizlar, sutemizuvchilar, suvo'tlar tarqalishini ko'rib chiqish; okean boyliklari 75 ta kimyoviy elementlardan iborat, ulardan keng tarqalganlarini ko'rib chiqish, okeanni muhofaza qilish muammosini ochib berish.
II. Dars tipi: Aqliy hujum, hikoya, inovatsion texnologik dars.
III. Darsni uyushtirish shakllari: Atama va tushunchalarni takroriash; okean boyliklarini hikoya qilish, darslik matni va boshqa manbalar asosida okeanda yashovchi baliqlar va boshqa jonivorlarni savol-javob, suhbal yordamida korgazmali qurollar: Dunyo okeanining xaritasi, yarim sharlar tabiiy xaritasi, rasmlar, jadval, albomlar, diafilmlar, kinofilm.
V. Atama va tushunchalar: Okeanning biologik boyliklari plankton, nekton, bentos, ovJanadigan organizmlar, umurtqasiz hayvonlar, kril.
V. Darsning borishi:
Tashkiliy qism.

1. 
   Oquvchilarni darsga psixologik tayyorlash.
   

VI. Asosiy qism
A).Uy vazifasini sorganganligi haqida suhbat.
B).Yangi mavzu bayoni.


Okean boyliklari va ulardan foydalanish. Olimlarning fikricha, hayot okean sohillaridagi to'lqinlar hosil qilgan bo 'tqasimon loyqa"\\ suv muhitida hosil bo'lgan. Okean suvlarida mikroskop bilan ko'rinadigan organizmlardan tortib 150 tonna keladigan ko'k kitlar-gacha, turli xil organizmlar yashaydi. Hozir Dunyo okeanida 160 ming hayvon turi, 10 ming atrofida o'simlik tun mavjud.





1-rasm. Kitsimonlar oilasi.






Okean organizmlari yashash joylariga ko'ra guruhlashtkiladi. Masalan, bentos organizmlar erkin ko'chib yuruvchi organizmlar bo'lsa, planktonlar suv oqimlariga qarshilik ko'rsata olmay, muallaq holatda suzib yuruvchi organizmlardir (fitoplankton va zooplanktonlar). 2-rasm. Dunyo okeanidagi hayvonlar.





Dunyo okeani tabiiy boylrklarning xazinasi hisoblanadi. Bu boyliklar biologik, kimyoviy, ma'danli va yoqilg'i-energetik resurslardan iborat. Hozir biologik resurslarning 2% idangina foydalanilmoqda. Lekin bu dunyoda iste'mol qilinadigan oqsil moddalarning 20% ini tashkil etadi. Dunyo okeanidan ovlanadigan organizmlarning 80% ga yaqinini baliqlar, 1010% ini dengiz sutemizuvchilari va suvo'tlari tashkil etadi.




Okean suvlaridan yiliga treska(10,7mln.t), seld (22,3 mln. t), skumbriya {5,1 mln. t) baliqlari ko'plab ovlanadi. Okean tubidan osh tuzi, brom, magniy, oltingugurt, aluminiy, mis, uran, kumush, oltin olinadi.



Dunyo okeanida nefl va gaz birinchi o'rinda Fors ko'rfazidan, ikkinchi o'rinda Venesuella qirg'oqlaridan, Shimoliy dengizdan, Meksika qo^lltig'idan qazib olinadi. Xitoy, Kanada, AQSH, Avstraliya, Irlandiya, Turkiya, Gretsiya, Fransiya va boshqa mamlakatlar sohillarida toshko' miming 100 dan ortiq yirik konlari mavjud.




Dunyo okeani eng muhim va arzon dengiz transport/ vazifasini bajaradi. Iqtisodiy, savdo aloqalarining 80%, mahsulotlar tashishning 95% i dengiz transport! orqali bajariladi. Dunyo xo'jaligining rivojlanishi, xalqaro mehnat taqsimotining yuzaga kelishi, savdo- sotiqning rivojlanishi dengiz transport! tufaylidir.Hozir Dunyo okeani sohillarida 2700 ta dengiz port-shaharlari mavjud.



Dengiz transportida tashiladigan asosiy yuk neft va neft mahsulotlariga to'g'ri keladi. Ba'zan bu mahsulotlarni tashiydigan maxsus kema metri hisoblanadi.




Okeanda: 90% baliqlar, 6 % dengiz hayvonlari (kit, morj, tulen, krevetki, krat, omar. og'irligi 4-6 kg gacha boradigan lansetlar) bor.



- Okean biomassasining 90% i shelfda uchraydi, shetflar esa okeanning atigi 10% ini tashkil etadi.