Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi o‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligi vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Shanxay hamkorlik tashkiloti va mintaqaviy antiterror tuzulmasi faoliyatining ahamiyati. 2001-yil 15-iyun kuni Shanxayda Qozog‘iston Respublikasi, Xitoy Xalq Respublikasi, Qirg‘iziston Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Tojikiston Respublikasi va O‘zbekiston Respublikasining davlat rahbarlari “O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2001 yil 15 iyunda Shanxay shahrida bo‘lib o‘tgan 2001-yilning 15-iyun kuni 2001-yilning 15-iyunida Shanxayda Qozog‘iston Respublikasi, Xitoy Xalq Respublikasi, Qirg‘iziston Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Tojikiston Respublikasi va O‘zbekiston Respublikasi davlat rahbarlarining ijobiy rolini yuqori baholadilar. Shanxay beshligi” va “Shanxay beshligi”ning yaratilishi va rivojlanishi insoniyat ehtiyojlariga va bu davlatlarning tarixiy rivojlanishiga javob beradi, deb hisoblab, “Shanxay hamkorlik tashkilotini tuzish to‘g‘risidagi deklaratsiya”ni imzoladi. ShHTni tashkil etish to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida 2002-yil 7-iyunda Sankt-Peterburgda bo‘lib o‘tgan sammitda Shanxay hamkorlik tashkilotining Nizomi imzolandi.
Nizom 26 moddadan iborat bo‘lib, unda ShHTning maqsad va vazifalari, hamkorlik tamoyillari, yo‘nalishlari, ShHTning tashkiliy tuzilmasi, moliyalashtirilishi, boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan aloqalari, amal qilish muddati va kuchga kirishi, shuningdek til, nizolarni hal qilish, o'zgartirish va qo'shimchalardan iborat.
Davlat rahbarlari kengashi ShHTning oliy organi hisoblanadi. U Tashkilot faoliyatining ustuvor yo'nalishlarini belgilaydi va asosiy yo'nalishlarini ishlab chiqadi, uning ichki tuzilishi va faoliyati, boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan o'zaro munosabatlarining asosiy masalalarini hal qiladi, shuningdek, eng dolzarb xalqaro muammolarni ko'rib chiqadi.
Kengash yiliga bir marta navbatdagi yig'ilishlar uchun yig'iladi. Davlat rahbarlari kengashi majlisida raislik keyingi majlisni tashkil etuvchi davlat rahbari tomonidan amalga oshiriladi. Kengashning navbatdagi majlisini o‘tkazish joyi, qoida tariqasida, ShHTga a’zo davlatlar nomlarining rus alifbosi tartibida belgilanadi.
Hukumat rahbarlari (Bosh vazirlar) kengashi Tashkilot byudjetini qabul qiladi, Tashkilot doirasidagi oʻzaro hamkorlikni rivojlantirishning aniq, ayniqsa, iqtisodiy yoʻnalishlariga oid asosiy masalalarni koʻrib chiqadi va qarorlar qabul qiladi.
Kengash yiliga bir marta navbatdagi yig'ilishlar uchun yig'iladi. Kengash majlisiga xududida majlis o‘tkaziladigan davlatning hukumat rahbari (Bosh vazir) raislik qiladi. Kengashning navbatdagi majlisini o‘tkazish joyi hukumat rahbarlari (bosh vazirlar)ning oldindan kelishilgan holda belgilanadi.
Tashqi ishlar vazirlari kengashi Tashkilotning joriy faoliyati, Davlat rahbarlari kengashi majlisiga tayyorgarlik koʻrish va Xalqaro muammolar boʻyicha tashkilot doirasida maslahatlashuvlar oʻtkazish masalalarini koʻrib chiqadi. Kengash, zarurat tug‘ilganda, ShHT nomidan bayonotlar berishi mumkin.
Kengash, qoida tariqasida, Davlat rahbarlari kengashi majlisidan bir oy oldin yig'iladi. Tashqi ishlar vazirlari kengashining navbatdan tashqari majlislari kamida ikkita aʼzo davlatning tashabbusi va boshqa barcha aʼzo davlatlar tashqi ishlar vazirlarining roziligi bilan chaqiriladi. Kengashning navbatdagi va navbatdan tashqari majlislarini o‘tkazish joyi o‘zaro kelishuv asosida belgilanadi.
Bishkek shahrida joylashgan 2001-yil 15-iyundagi “Terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurash toʻgʻrisida”gi Shanxay konventsiyasi ishtirokchi-davlatlarining Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi ShHTning doimiy faoliyat yurituvchi organi hisoblanadi. Uning asosiy vazifalari va funksiyalari, shakllantirish va moliyalashtirish tamoyillari, shuningdek, faoliyati tartibi aʼzo davlatlar oʻrtasida tuziladigan alohida xalqaro shartnoma va ular tomonidan qabul qilingan boshqa zarur hujjatlar bilan tartibga solinadi. Zarur hollarda ShHTga aʼzo davlatlarning Davlat rahbarlari kengashi Tomonlar hududlarida MATT filiallarini tashkil etishi mumkin. MATT filiali va unda ishlaydigan shaxslarning maqomi ShHT va qabul qiluvchi davlat hukumati o'rtasidagi kelishuv bilan belgilanadi.
RATS terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashda tomonlarning vakolatli organlari oʻrtasida muvofiqlashtirish va oʻzaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan.
MATT oʻz faoliyatida ShHT doirasida qabul qilingan terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashga oid hujjatlar va qarorlarga amal qiladi. MATT Tomonlar vakolatli organlari bilan o‘zaro hamkorlik qiladi, shu jumladan axborot almashinuvini amalga oshiradi va ShHTning boshqa organlari so‘roviga binoan tegishli materiallarni tayyorlaydi.
MATT organlari - MATT Kengashi va Ijroiya qo'mitasi. Kengash zarur yordamchi organlarni tashkil qilishi mumkin. Kengash ShHTga aʼzo boʻlgan davlatlardan iborat. U shunday tashkil etilganki, u uzluksiz ishlay oladi. Buning uchun har bir Tomon MATS o'rnida doimiy ravishda vakillik qilishi kerak. Kengash barcha muhim masalalar, shu jumladan moliyaviy masalalar bo'yicha majburiy qarorlar qabul qiladi. Kengash ShHTga aʼzo davlatlar Davlat rahbarlari kengashiga MATT faoliyati toʻgʻrisida har yili hisobotlar taqdim etadi. Kengashda har qanday masala bo'yicha qaror qabul qilingan hisoblanadi, agar tomonlardan hech biri unga e'tiroz bildirmasa.
RATS yuridik shaxs maqomiga ega va quyidagi huquqlarga ega:

• 
  shartnomalar tuzish;
  
• 
  Ko'char va ko'chmas mulkni sotib olish va ularni tasarruf etish;
  
• 
  Istalgan valyutada bank hisobvaraqlarini ochish va yuritish;
  
• 
  Sudlarga da'vo arizasi berish va sud jarayonlarida ishtirok etish.
  

Ushbu huquqlar MATT nomidan MATT Ijroiya qo'mitasi direktori tomonidan amalga oshiriladi.
MATT faoliyati ShHT byudjeti hisobidan moliyalashtiriladi. MATTni moliyalashtirish tartibi ShHT byudjeti masalalarini tartibga soluvchi hujjatlar bilan belgilanadi.
RATSning asosiy vazifalari va funktsiyalari quyidagilardan iborat:
1) terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashda Tomonlar vakolatli organlariga ko‘maklashish;
2) terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashish masalalari boʻyicha tomonlardan MATT tomonidan olingan maʼlumotlarni yigʻish va tahlil qilish;
3) Tomonlar vakolatli organlarining so'roviga ko'ra ma'lumotlarni taqdim etish;
4) terrorizmga qarshi qo‘mondonlik-shtab va tezkor-taktik o‘quv mashg‘ulotlarini tayyorlash va o‘tkazishda ko‘maklashish;
5) terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashish bo‘yicha tezkor-qidiruv va boshqa chora-tadbirlarni tayyorlash va o‘tkazishga ko‘maklashish;
6) ushbu qilmishlarni sodir etganlikda gumon qilingan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortish maqsadida xalqaro qidiruvni amalga oshirishga ko‘maklashish;
7) terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashga taalluqli xalqaro-huquqiy hujjatlarni tayyorlashda ishtirok etish;
8) terrorizmga qarshi kurash bo‘linmalari uchun mutaxassislar va instruktorlarni tayyorlashga ko‘maklashish;
9) ilmiy-amaliy konferensiyalar, seminarlar tayyorlash va o‘tkazishda ishtirok etish, terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashish bo‘yicha tajriba almashishda ko‘maklashish;
10) terrorizm, separatizm va ekstremizmga qarshi kurashda ishtirok etuvchi xalqaro tashkilotlar bilan amaliy aloqalarni oʻrnatish va qoʻllab-quvvatlash.
Ijroiya qo'mitasi direktordan va MATTning uzluksiz ishlashi uchun zarur bo'lgan xodimlardan iborat bo'lishi kerak. Ijroiya qo‘mitasining tuzilmasi, shuningdek, uning shtat jadvali Kengash tomonidan tasdiqlangan direktor takliflari asosida ShHTga a’zo davlatlarning Hukumat rahbarlari kengashi tomonidan tasdiqlanadi.
RATSning rasmiy tillari rus va xitoy tillari, ish tili rus tilidir.
Kotibiyat ShHTning doimiy boshqaruv organi hisoblanadi. ShHT doirasida o‘tkaziladigan tadbirlarni tashkiliy-texnik jihatdan ta’minlaydi, tashkilotning yillik byudjeti bo‘yicha takliflar tayyorlaydi. Kotibiyatga Tashqi ishlar vazirlari kengashining taklifiga binoan Davlat rahbarlari kengashi tomonidan tasdiqlanadigan masʼul kotib boshchilik qiladi. Ijrochi kotib a'zo davlatlar fuqarolari orasidan a'zo davlatlar nomlarining rus alifbosi tartibida uch yil muddatga boshqa muddatga uzaytirish huquqisiz rotatsiya asosida tayinlanadi.
Masʼul kotib oʻrinbosarlari Milliy muvofiqlashtiruvchilar kengashining taklifiga binoan Tashqi ishlar vazirlari kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Ular mas'ul kotib tayinlangan davlat vakillari bo'lishi mumkin emas. Kotibiyat xodimlari a'zo davlatlar fuqarolari orasidan kvota asosida ishga qabul qilinadi. Mas'ul kotib, uning o'rinbosarlari va kotibiyatning boshqa xodimlari o'z vazifalarini bajarishda biron bir a'zo davlatdan yoki hukumatdan, tashkilotdan yoki jismoniy shaxsdan ko'rsatmalar so'ramasliklari yoki olmasliklari kerak. Ular faqat ShHT oldida mas'ul bo'lgan xalqaro rasmiylar sifatidagi mavqeiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan har qanday harakatlardan o'zini tutishlari kerak.
A'zo davlatlar Ijrochi kotib, uning o'rinbosarlari va Kotibiyat xodimlarining vazifalarining xalqaro xarakterini hurmat qilish va ularga o'z xizmat vazifalarini bajarishda ta'sir qilmaslik majburiyatini oladi. Bundan kelib chiqadiki, bu tuzilma milliy xususiyatga ega.
Shanxay hamkorlik tashkiloti kotibiyatining joylashgan joyi Pekin shahridir.