Oliy talim, fan va innovatsiyalar vazirligi qarshi-muhandislik iqtisodiyot instituti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TALIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI


QARSHI-MUHANDISLIK IQTISODIYOT INSTITUTI

“Kelishilgan” Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti rektori _______ O.Sh.Bazarov “____” _________ 2023 y.

“Tasdiqlayman” Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti rektori _______ O.Sh.Bazarov “____” _________ 2023 y.

“YER OSTI O‘ZIYURAR MASHINALARI MASHINISTI”


mutaxassisligiga tayyorlash uchun

O‘quv DASTURI

Qarshi 2023 – yil


MALAKAVIY TAVSIFI

Kasbi:“ Yer osti o‘ziyurar mashinalari mashinisti”

Ishning tavsifi. Yer osti o‘ziyurar mashinalariga texnik xizmat ko‘rsatish, geotexnologik, texnik, geologik qidiruv, konstruktiv qidiruv, gidrogeologik, xaritalash, seysmik qidiruv skvajinalar, texnik burg‘ulash, geotexnik tadqiqotlar uchun skvajinalarga xizmat ko‘rsatish.
Yer osti o‘ziyurar mashinalarini ish joyini qabul qilish, tekshirish va ishga tayyorlash: oldingi smena yozuvlari bilan tanishish, yer osti o‘ziyurar mashinalarini ish holatiga keltirish bo‘yicha ishlarni aniqlash va bajarish. Uskunani yoqilg‘i, moylash materiallari va boshqa materiallar bilan moylash va yonilg‘i quyish, Yer osti o‘ziyurar mashinalari kuzuflarini tekshirish, profilaktika qilish va texnik xizmat ko‘rsatish.
Skvajinani burg‘ulash jarayonini nazorat qilish: burg‘ulanayotgan jinslarning fizik-mexanik xususiyatlariga, ularning paydo bo‘lish elementlariga va skvajinlarning chuqurligiga qarab oqilona burg‘ulash rejimini aniqlash va o‘rnatish; tog‘ jinslarini burg‘ulashda yuvish suyuqligining parametrlarini nazorat qilish:
burg‘ulash tizmasini ko‘tarish ishlari, skvajina tubiga dolotani (jelonka) tushirish, eskirishni o‘lchash va burg‘ulash asbobini o‘zgartirish; burg‘ulash tizmasini kengaytirish; kernli va shlakli materialni tanlash va joylashtirish, bo‘shatilgan tog‘ jinslarini ajratib olish va hajmini o‘lchash, skvajinalarni tozalash, namunalarni markalash. Yoqilg‘i quyish va pnevmatik va gidravlik zarb mashinalari, kengaytiruvchi texnik burg‘ulash ishlarga tayyorlash. Burg‘ilangan skvajinalarni belgilangan parametrlardan chetga chiqish uchun tekshirish. Tugallangan quduqlarni yetkazib berish. Burg‘ulash paytida yordamchi ishlarni bajarish.
Skvajinalarda egiluvchanlik tufayli sodir bo‘ladigan baxtsiz hodisalar va asoratlarni oldini olish va bartaraf etish bo‘yicha ishlarni bajarish. Tog‘ jinslarini burg‘ulashda yuvish suyuqligini tayyorlash, tortish, kimyoviy ishlov berish va burg‘ulash eritmalari va vibratsiyaga qarshi moylash materiallarini tayyorlash. Burg‘ilash quvurlariga vibratsiyaga qarshi moylash materiallarini qo‘llash.
Barcha turdagi tadqiqotlar uchun skvajinani tayyorlash va ularda ishtirok etish.
Skvajinani ishlab chiqish, uni polietilen, qora metallar, zanglamaydigan po‘latdan yasalgan quvurlar bilan qoplash; quvurlarni oqish uchun sinovdan o‘tkazish, ulash shlanglari va gardishlarni bosim sinovi; filtrlarni o‘rnatish, qum-shag‘al aralashmasini qayta to‘ldirish, gidroizolyatsiya, sementlash, gillash, silisifikatsiya qilish va boshqalar bo‘yicha ishlarni bajarish.
Skvajinani loyihalash va mahkamlash, burg‘ulash uskunalarini yig‘ish: texnik skvajinalarni jihozlash, eritmalarni quyish va chiqarish uchun geotexnologik skvajinalarni jihozlash.
Favqulodda burg‘ulash asboblarini tayyorlash, avariyalar va skvajinadagi asoratlar oqibatlarini bartaraf etish. Burg‘ulash uskunasi majmuasiga kiruvchi kompressorlar, nasoslar va quvvat bloklariga texnik xizmat ko‘rsatish va boshqarish, burg‘ulash to‘plamiga profilaktik xizmat ko‘rsatish.
Xizmat ko‘rsatilayotgan asbob-uskunalar va mexanizmlarning ishlashidagi nosozliklarni aniqlash va bartaraf etish, barcha turdagi tamirlashda ishtirok etish. Asboblarga xizmat ko‘rsatish, diagrammalar va burg‘ulash jurnaliga kerakli yozuvlarni kiritish.
Burg‘ulash dastgohlarini yig‘ish va demontaj qilish, burg‘ulash qurilmalarini ko‘tarish va tushirish, energetika uskunalarini va kichik hajmdagi mexanizatsiyani o‘rnatish, demontaj qilish va tashish. Burg‘ilash uskunasini yangi joyga ko‘chirish, burg‘ulash uskunasining tarkibiy qismlari va dvigatellarini saqlash va qayta saqlash. Quduqlarni qurishda yordamchi ishlarni bajarish. Burg‘ulash dastgohlari va agregatlarini demontaj qilish va yig‘ish, harakatlantirish, tartibga solish va ularni ishga tushirish bilan bog‘liq boshqa ishlar.
Burg‘ulash bo‘yicha bilimga ega bo‘lishi kerak; burg‘ulash va quvvat uskunalari, burg‘ulash mashinalari, kichik hajmdagi mexanizatsiyalash, qurilmalar va burg‘ulash asboblarining dizayni, ishlash printsipi, texnik ish sharoitlari; burg‘ulash qurilmalari tuzilmalari; burg‘ulash asboblarini burg‘ulash tog‘ jinslarining mustahkamligiga qarab to‘ldirish sifatiga qo‘yiladigan talablar; o‘rnatish bo‘yicha ruxsat etilgan yuklar: burg‘ulash joyida uskunani oqilona joylashtirish (joylashtirish) sxemalari; texnologik rejimlar, burg‘ulash usullari, quduqlarni burg‘ulash kengaytirish, shu jumladan katta diametrli skvajinalar; gidroizolyatsiya ishlarining maqsadi va mohiyati; normal va murakkab geologik sharoitlarda skvajinalarni burg‘ulash texnologiyasi; filtrlar turlari va suvli qatlamlarni deklaratsiyalash usullari; kir yuvish suyuqligini tayyorlash retsepti va texnologiyasi; vibratsiyaga qarshi moylash materiallari va ishlatiladigan moylash materiallarining kompozitsiyalari; asbob-uskunalarni ishlatish jarayonida texnik nosozliklar sabablari, quduqlardagi avariyalar va ularni oldini olish va bartaraf etish usullari, avariya vositalari, ulardan foydalanish shartlari va usullari, nazorat-o‘lchash uskunalari va asboblarining maqsadi va dizayni, ular uchun optimal burg‘ulash rejimini belgilash; skvajinalarni yo‘nalishli burg‘ulash vositalarining texnologiyasi va maqsadi; burg‘ulash uskunasini yig‘ish, ishlab chiqish va mahkamlash qoidalari va tartibi; o‘rnatish, yuklash va tushirish operatsiyalarini bajarish va tovarlarni tashish qoidalari va usullari; geologiya, gidrogeologiya va konchilikdan asosiy malumotlar, tog‘ jinslarining xususiyatlarini tasniflash; burg‘ulash maydonchasida foydali qazilmalar, ruda jinslarining paydo bo‘lish sharoitlari va shakllari; burg‘ulash ishlari tugagandan so‘ng amalga oshiriladigan tugatish tadbirlari majmualari; quduqlarda olib borilayotgan geofizik tadqiqotlar, eksperimental gidrogeologik va geotexnikaviy ishlar haqida asosiy malumotlar; geofizik tadqiqotlar va eksperimental gidrogeologik va geotexnikaviy ishlarni olib borishda skvajinalarga qo‘yiladigan talablar; skvajinalardagi geofizik kuzatishlarni talqin qilish tamoyillari haqida asosiy malumotlar.
Eksperimental gidrogeologik ishlar uchun keyingi uskunalarsiz skvajinalarni va loyiha chuqurligi 150 m gacha bo‘lgan muhandislik-geologik tadqiqotlar uchun quduqlarni burg‘ulashda: chuqurligidan qatiy nazar, seysmik quduqlarni va ko‘chma burg‘ulash qurilmalari bilan quduqlarni burg‘ulashda.