Oliy ta‘lim, fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti magistratura bo

3.3. Namunaning ishlash prinsipi, harorat va iqlim ta’sirlari natijalari
Qadim zamonlardan beri biomassa energiya manbai sifatida ishlatilgan. Hali ham yog‘och yoqilg'isi aksariyat hududlarda asosiy energiya manbai bo‘lib qolmoqda tinchlik. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, Daniyada iste’mol qilinadigan ko‘k yoqilg‘ining 18% dan ortig'I mamlakat aholisi, o‘z ishlab chiqarish biogaz hisoblanadi. Germaniya iqtisodiyotini aholi va sanoatni ta'minlashga qaratdi biometan. Germaniyada sakkiz mingdan ortiq yirik biogaz qurilmalari o‘rnatildi o'rnatish va ularning soni yil sayin ortib bormoqda. Bir necha yil davomida nemislar mamlakatni o‘z gazi bilan ta'minlashni rejalashtirmoqda - energiyaning 10% gacha biogaz ishlab chiqarish orqali muvozanat. Shveytsariyada jamoat transporti asosan biometanga aylanadi va hozirda jami 15% dan ortig‘i. Mamlakat avtomobillari bioyoqilg‘i bilan ishlaydi.³²
Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, biogaz ishlab chiqarish uchun eng mos xom ashyo uy hayvonlari va parranda goʻnggi hisoblanadi. Ulardan biogaz va energiya olish uchun foydalanish nuqtai nazaridan qiziqish faqat shundan iborat hayvonlar cheklangan joylarda jamlanganda. Natija uchun go‘ngni qayta ishlashning anaerob usuli texnologiyasidan foydalanish aniqlangan uchun biogaz va organik o‘g‘itlar ishlab chiqarish juda samarali bo‘ladi markazlashtirilgandan olisda joylashgan turli turdagi fermer va dehqon xo'jaliklari elektr ta'minoti tizimlari.
Biogaz olish qurilmalarining ish prinsipi tabiiy biologik jarayonlarning amaldagi ifodasidir. Zamonaviy biogaz ishlab chiqarish tabiatda sodir bo‘ladigan jarayonlarga asoslanadi, ya’ni hayvonlar oshqozonida hazm qilish faoliyati natijasida sodir bo‘ladigan chiqindilardan metanni hosil bo‘lishi asos qilib olingan. Biologik chiqindilardan energiya manbai sifatida foydalanish uchun katta – katta reaktorlarda (germetik berk bo‘lgan idishlarda) biologik chiqindilar qayta ishlanadi. Biogaz qurulmalari yordamida go‘ng (o‘simlik qoldiqlari va hayvon chiqindilari) qayta ishlanib, yonuvchan gaz va yuqori sifatli o‘g‘it chirindi olinadi. Biogaz olish qurilmalarining ish prinsipi tabiiy biologik jarayonlarning amaldagi ifodasidir. Zamonaviy biogaz ishlab chiqarish tabiatda sodir bo’ladigan jarayonlarga asoslanadi, ya’ni hayvonlar oshqozonida hazm qilish faoliyati natijasida sodir bo‘ladigan chiqindilardan metanni hosil bo‘lishi asos qilib olingan.
Bakteriyalar ta’sirida organik moddalarni parchalanishi natijasida biogaz hosil bo‘ladi. Suv, uglerod oksidi va minerallardan tashkil topgan organik moddalar substratini (oqsil, yog‘, uglevod, minerallarga) bakteryalarning har xil guruhlari parchalaydi. Bu tabiiy jarayon hisoblanib, anaerob sharoitida boradi, ya’ni kislorod ishtirokisiz boradi. Bu parchalanish jarayonini bijg‘ish deb ham atalib – bu jarayonni balchiq ko‘llarda, botqoqliklarda va boshqa joylarda kuzatiladi Agar bu muhitda kislorod ishtirok etsa, organik moddalarni boshqa anaerob bo‘lmagan bakteriyalar parchalaydi, bu holda jarayon kompostirlash deyiladi.³³
Kompostirlash jarayonida metan gazi hosil bo‘lmay, boshqa birikmalar etil spirt, mochavina va boshqa moddalar hosil bo’ladi.
Bijg‘ish jarayonida hosil bo’lgan energiya issiqlik manbaiga aylanmay metan bakteriyalarini hayotiyligini ta’minlab, bu bakteryalarni erkin shiddatli o‘z-o‘zidan ko‘payishiga va metan gazi hosil bo’lishiga olib keladi. Metan bakteriyalari qadimdan ma’lum bo‘lib, yerdagi tirik organizmdir.
Bijg‘ish jarayonlari o‘rmonlarda dengizlarda, daryo va ko‘llarda keng tarqalgan. Bijg’ish o‘z-o’zidan botqoqliklarda, shag‘alda, kislorod yo‘q muhitda sodir bo‘ladi. Bundan tashqari bijg‘ish jarayoni axlat uyulmalari, go‘ng uyulmalarida, go‘ng qoldiqlarida, sholizorlarda, hamda juft tuyoqli hayvonlar axlatida sodir bo‘ladi.
Biogaz – bu yonuvchan gaz. Biogaz organik substansiyalarni anaerob va mikrobiologik jarayonlarda hosil bo‘ladigan, tarkibi 50-70% metandan (CH₄), shuningdek 30-40% CO₂, ozroq miqdorda H₂S, NH₃, H2, CO bo‘lgan gazlar aralashmasidan iborat. Quyidagi jadvalda ham ko‘rishimiz mumkin.