Ona tili-11 sinf indd

I
Qattiq cho‘chitib qo‘rqitmoq. Ma’nodoshi: 
o‘takasini yormoq.
 O‘xshashi: 
kayfini uchirmoq.
yuragini yormoq
II
Ichidagi istak yoki dardini aytmoq. Varianti: 
ko‘nglini yormoq.
1. Nutqning jo‘yaliligi sifatini ta’minlashda nimalarni hisobga olish 
lozim?
2. Jo‘yalilikni ta’minlashda sinonimlardan qanday foydalaniladi?
3. Kattalar bilan gaplashganda, buyruq ohangi o‘rinli bo‘lishi mum-
kinmi?
4. Jo‘yalilik va so‘z ma’nosining bo‘yog‘i haqida gapiring.
5. Yoshi ulug‘larga murojaat shakllari haqida so‘zlang.

---

68
75-mashq.
 
Berilgan maqollarda ifodalangan g‘oyaning to‘g‘ri 
ligini 
misollar asosida tushuntirib, matn tuzing. Maqollarni yod 
oling.
Jo‘yali so‘z jo‘yasin topar,
Jo‘yasiz so‘z iyasin (egasin) topar.
Jo‘yaga tuya ham cho‘kadi.
O‘rinli so‘zga tuya cho‘kadi, 
O‘rinsiz so‘zga hamma so‘kadi.
Suvni sep singar yerga,
So‘zni qil sig‘ar yerga.
jO‘yALILIK VA usLuBLAr
Topshiriq.
 
Berilgan parchadagi jamg‘armoq
 
so‘zining ma’nosi va uning 
ko‘proq rasmiy uslubga xoslanganligi haqida mulohazala-
ringizni ayting. Keltirilgan gapda bu so‘zning o‘z o‘rnini 
topgan-topmaganligini izohlashga harakat qiling.
Ramazon aytuvchilar ko‘payib ketgan edi... Mabodo ulardan oldinroq 
biror eshikka borib qolsak, jamg‘argan narsalarimizni zo‘ravonlik bilan 
tortib olishardi. (S. Ravshanov) 
Nutq uslublarining har biri uchun xoslangan til vositalari bor-
ligini Siz yaxshi bilasiz. Bir uslubga xoslangan so‘z, ibora, sintak-
tik qurilma yoki shu kabi birlikning boshqasiga o‘tka 
zilishi nojoiz, 
o‘rinsiz hisoblanadi. Bunday holatlarda ham nutqning jo‘yaliligi 
buzilishi mumkin.
Bu o‘rinda aytish kerakki, jo‘yalilik sifatini o‘rganishda nutqning 
yozma va og‘zaki shakllarini farqlash lozim, chunki bu nutq shakl-
larida jo‘yalilik o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. Ma’lumki, yozma 
va og‘zaki nutqning voqe bo‘lish sharoitlari bir xil emas, shunga 
ko‘ra bu ikki nutq shaklining o‘ziga xoslangan birliklari, grammatik 

---

69
shakllari, sintaktik qoliplari bor. Bu holatni hisobga olmaslik nati-
jasida ham nutqning jo‘yali 
ligiga putur yetadi.
Albatta, badiiy nutqda jo‘yalilik o‘ziga xos namoyon bo‘ladi.