Ona tili o‘qitish metodiкasi

QO‘SHMA GAP BO‘YICHA SINTA
К
TI
К
 TAHLIL
Tahlil uchun berilgan gap tuzilishiga ko‘ra qo‘shma gap bo‘lsa, 
uning qo‘shma gapning qaysi turiga kirishi, shu qo‘shma gapning 
qismlari (sodda gaplar), undan so‘ng qo‘shma gap tarkibidagi sodda 
gaplarning o‘zaro bog‘lanish yo‘li aniqlanadi. 
I. Bog‘langan qo‘shma gap quyidagicha tartibda tahlil qilinadi: 
1. Qo‘shma gap tarkibidagi sodda gaplar va ularning mazmun 
jihatdan bog‘lanishi. 
2. Sodda gaplarning bog‘lanish yo‘li, bog‘lovchilarning turi. 
3. Sodda gaplar orasida qo‘llangan tinish belgilari. 
4. Gap bo‘laklari. 

---

296
N a m u n a :
Urushdan boylar manfaat topdi, ammo
kambag‘allar xonavayron bo‘ldi.
1) ikki sodda gap (qism) bor: 
urushdan boylar manfaat topdi, 
kambag‘allar xonavayron bo‘ldi: 
qiyoslang: zidlash mazmun 
munosabati bor; 2) sodda gap (qism)lar o‘zaro vergul bilan ajratilgan;
3) gap bo‘laklarini aniqlash: 
Urushdan 
boylar manfaat topdi, 
ammo 
kambag‘allar xonavayron 
bo‘ldi.
II. Bog‘lovchisiz bog‘langan qo‘shma gaplar quyidagicha tahlil 
qilinadi: 
1.Qo‘shma gap tarkibidagi qismlar va ularning mazmun jihatidan 
bog‘lanishi. 
2. Qismlarning bog‘lanish yo‘li. 
3. Qismlar orasida qo‘llangan tinish belgilari. 
4. Gap bo‘laklari. 
Qalandarov smetani o‘qimasdan ovozga qo‘ymoqchi bo‘lgan edi. 
Saida unga majlis raisi borligini eslatdi 
(A.Q.) 
1) gapdagi qismlar (sodda gaplar): 1. 
Qalandarov smetani 
o‘qimasdan ovozga qo‘ymoqchi bo‘lgan edi; 2. Saida unga majlisda 
raisi borligini eslatdi; 
qiyoslash mazmuni; 2) ohang orqali 
bog‘langan; 3) ohang yozuvda vergul bilan ifodalangan; 4) gap 
bo‘laklarini aniqlash: 
Qalandarov 
smetani o‘qimasdan 
ovozga 
qo‘ymoqchi bo‘lgan edi, Saida 
unga 
majlis raisi
borligini 
eslatdi. 
~ ~ ~ ~ ~ ~
III. Ergash gapli qo‘shma gaplar quyidagicha tahlil qilinadi: 
1. Bosh gap va ergash gap. 2. Ergash gapning turi.
3. Ergash gapning o‘rni va tinish belgilari. 4. Ergash gapning bosh 
gapga bog‘lanish yo‘li. 5. Gap bo‘laklari. 
Agar ergash gapli qo‘shma gapning tarkibidagi sodda gaplar 
ikkidan ortiq bo‘lsa, ularning har biri shu tartibda tahlil qilinadi: 
Shuni bilib qo‘yingki, xodimlar bir joyda qotib qolgan rahbarni 
yoqtirmaydilar.
1) bosh gap–
xodimlar bir joyda qotib qolgan rahbarni 
yoqtirmaydilar;
ergash gap–
shuni bilib qo‘yingki
; 2) to‘ldiruvchi 
ergash gap; 3) ergash gap gapning boshida kelgan, bosh gapdan vergul 

---

297
bilan ajratilgan; 4) ergash gap bosh gapga 
-ki
bog‘lovchisi vositasida 
bog‘langan; 5) gap bo‘laklarini aniqlash: 
Shuni 
bilib qo‘yingki, xodimlar bir joyda qotib qolgan
rahbarni 
yoqtirmaydilar.
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~