Ona tili o‘qitish metodiкasi

Tahlilda gap bo‘laklari bilan munosabatga kirishmaydigan 
bo‘laklarni izohlash.
Sintaktik aloqa gap bo‘laklarining asosiy 
belgisidir.
Bu narsa gapning bo‘laklari bilan undalma, kirish so‘z va kirish 
gaplar o‘rtasidagi farqni aniqlash uchun imkon beradi. 
Undalma, kirish so‘z va kirish gapdagi boshqa so‘zlar–bo‘laklar 
bilan sintaktik aloqaga kirishmaydi. Shunga ko‘ra, ular, odatda, 
gapning bo‘laklari hisoblanmaydi. Amaliyotda ko‘pgina o‘qituvchi va 
o‘quvchilar undalma va kirish gaplarni gap bo‘lagi sifatida hisoblab, 
noto‘g‘ri qiladilar. 
Agar undalma, kirish so‘z va kirish gaplar ishtirok etgan gaplar 
berilgan bo‘lsa, sintaktik tahlilda ularga qanday yondashish kerak? 
Quyida mana shu savolga javob beramiz. 
Undalma–so‘zlovchining nutqi qaratilgan, boshqa bir shaxs yoki 
predmetni ifodalagan so‘z yoki so‘z birikmasidir. Undalma bosh 
kelishikdagi ot yoki ot ma’nosidagi so‘zlar orqali ifodalanib, gapning 
umumiy mazmunini to‘ldiradi, gapning kimga qarashli ekanini 

---

293
ko‘rsatib turadi. Undalmaning mana shu belgilari uni xuddi ega 
vazifasidagi bo‘lak (so‘z)ka o‘xshatib turadi. 
Misollar: 
1. Qizim, 
bunaqa yigitdan sovchi bir marta keladi! (O.Yo.) 
2. Hoy, 
qizim, 
qayoqda qolding? (A.Q.) 
3. Men shoshilayotganim yo‘q, bolam (M.I.) 
4. 
Sobir Umarovich,
sizning joningiz xalq uchun, jamiyat uchun 
kerak (Yashin). 
Gaplardagi undalmalar o‘zi qatnashgan gapning boshqa bo‘laklari 
bilan grammatik munosabatga kirishmaydigan, so‘zlovchining nutqi 
qaratilgan shaxs yoki predmetni ifodalovchi bo‘laklar, xolos. 
Sintaktik tahlilda bunday gaplardagi undalmalarga quyidagicha 
yondashiladi: 
 Qizim, bunaqa yigitdan
sovchi