Ona tili ta’limida mumtoz matnlar ustida ishlash bekmurodova Dilrabo Botirovna

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№4 2022 
55 
- asarni tahlil qilish va talqin qilish; 
- rejalar tuzish; 
- adabiy qahramonning xarakterlari; 
- asarga sharh yozish; 
- insho yozish. 
Ona tili darslarida matn bilan ishlashning maqsadi - qurilish qonuniyatlarini 
tushunish, tilning stilistik, fonetik, morfologik, sintaktik va imlo resurslari bilan 
tanishish. Bu maqsadlarga quyidagi tadbirlardan foydalanish jarayonida erishiladi: 
matndan jumlalar chegaralarini topish; 
matnni paragraflarga ajratish; 
deformatsiyalangan matnni tiklash; 
parchalardan matn yig‘ish; 
mavzuni, asosiy g‘oyani aniqlash; 
matn oxirini qo‘shish; 
har xil uslubdagi, har xil nutq turidagi matnlarni yaratish. 
Ona tili darslarida nega aynan mumtoz adabiyot namunalari ustida ishlash 
kerak? Mumtoz asar ustida ishlash murakkab jarayon bo‘lib, undan ko‘zlangan 
maqsad ta‘limni tarbiya bilan birga olib borish, o‘quvchining jamiyatga shaxs bo‘lib 
shakllanishida yordam berishdan iboratdir. Bolaning ongi rivojlanishi bilan birga 
uning lingvistik bilimlari ham kengayadi, sof turkiy so‘zlarni, arxaik (eskirgan) 
so‘zlar, fors tilidan kirib kelgan so‘zlar bilan tanishishadi. Chunki mutoz adabiyot 
namunalarida anday shunday leksik birliklarni uchratish mumkin. 
O‘quvchining ishi, V.G. Marantzman, – o‘qish miqdori bilan emas, balki matn 
ustida mulohaza yuritish, savollar berish, javob topish va quvonish qobiliyati bilan 
o‘lchanadi. Bu o‘quvchi taassurotidan asar muallifiga, o‘z matningizni yaratishga olib 
boradigan yo‘l. O‘qishning faol shakllari bu yo‘lni to‘g‘ri tashkil etishga yordam 
beradi, bu erda talabalarning mustaqillik darajasi oshadi va har bir talabaning ijodiy 
qobiliyatlari rivojlanadi. 
Tadqiqotimiz davomida ona tili darslarida mumtoz matn bilan ishlashning bir 
necha turlarini keltirib o‘tamiz. 
Matnni har tomonlama tahlil qilish. 
Matnni tahlil qilish bo‘yicha ishlar ona tili darslarida 5-sinfdan boshlanadi va 
yoshi va olgan bilimlarini hisobga olgan holda 11-sinfgacha turli xil metodlardan 
foydalanilgan holda davom etadi. O‘quvchilar lingvistik murakkab matn tahliliga 
moslashtirib boriladi. 
Matnga sarlavha qo‘ying. 
Matn mavzusi 
Matnning asosiy g‘oyasi 
Matn uslubi 

---