Ona tili ta’limida mumtoz matnlar ustida ishlash bekmurodova Dilrabo Botirovna

Adabiyotlar tahlili va metodologiya: Tadqiqot ishini yoritishda bizga 
A.B.Xolmirzayevning “Til va uning me’yorlari”, M.U.Salmonovning “Nutq 
madaniyati va adabiy til”, Vohid Abdullayevning “O‘zbek adabiyoti tarixi”, Ziyoda 
Masharipovaning “O‘zbek yozma adabiyotida folklor an’analari”, O. Nosirov, O. 
Sobirovlarning “Xalq ijodi xazinasi” nomli kitoblari muhim manba bo‘lib hizmat 
qildi. Shuningdek, internet web saytlaridan 
www.ziyonet.uz
, 
www.pedagog.uz
kabi 
manbalar ham tadqiqot ishini ochishda muhim bo‘ldi. 
Adabiyot tarixidan yaxshi bilamizki, dastlab og‘zaki adabiyot yuzaga kelgan. 
Yozma adabiyot esa ana shu folklor zaminida dunyoga kelgan. Shuning uchun o‘zbek 
mumtoz she’riyati taraqqiyotini xalq og‘zaki ijodi ta’siridan ayro holda tasavvur 
etesh mumkin emas. 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
№4 2022 
54 
Malik ul - kalom Mavlono Lutfiy, ulug‘ mutafakkir Alisher Navoiy va boshqa 
so‘z daholari singari Munis Xorazmiy ham o‘z ijodida xalq og‘zaki ijodiyotining 
bitmas-tuganmas durdonalaridan behad bahramand bo‘ldi, unga suyandi, undan 
ilhom oldi. 
Tahlil va natijalar 
O‘qituvchilar nazarida adabiyot muhim emas edi, chunki ular o‘z o‘quvchilarini 
ilm -fan olamiga tayyorlashga harakat qilar edilar va ilmiy funksionallik she'r, 
dramaturgiya va romanlarni bilishni talab qilmas edi. So‘nggi o‘n yil ichida 
adabiyotga qiziqish tilni o‘rganish uchun mavjud manbalardan biri sifatida qayta 
tiklandi. Eng muhimi, biz bu avlodning hissiy aqlini och qoldiramiz. Bundan tashqari, 
adabiyot tilni o‘rganish va shaxsiy rivojlanish uchun qiziqarli manbalarni topishga 
yordam beradi. Aslida, adabiyotni kommunikativ darslik bilan taqqoslaganda, 
o‘rganish yondashuvi, qanday aytishni o‘rganish, ijodiy fikrlashni rivojlantirish 
ma'nosini o‘zgartiradi. An'anaviy darslar kontekstli vaziyatlarda ishlatiladigan 
"formulalar" ga qaratiladi, shuning uchun mustaqil fikrlashga va tabiiy ravishda 
gapirish orqali tilni moslashtirishga imkon yo‘q [4,14]; adabiyotga asoslangan 
dasturlar tilning shaxsiy talqiniga qaratilgan, shuning uchun talabalar til bilan tajriba 
o‘tkazishni boshlaydilar va buni kundalik nutq va so‘z boyliklariga kiritadilar. 
Shunday qilib, ingliz tilini o‘qitishda adabiyotdan foydalanishning afzalliklari aniq: 
Birinchidan, bu darsliklarning odatiy tartibidan o‘zgartirish; 
Ikkinchidan, bu o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishini ta'minlaydigan turli 
madaniyatlarni tushunish imkoniyati; 
Nihoyat, bu haqiqiy materiallar bilan ishlash imkoniyatidir, bu tilni butun 
kontekstda o‘rganishni anglatadi (so‘zlar va qoidalarni yodlashdan ko‘ra.) [5,24] 
Har qanday matn bilan ishlash asosiy didaktik birlik sifatida maktab 
o‘quvchilarining savodli yozish va nutqni rivojlantirish amaliy ko‘nikmalarini 
rivojlantirish bo‘yicha faoliyatini birlashtirishga imkon beradi. 
Zotan, matn zamirida asar muallifining dunyoqarashi, inson va jamiyat haqidagi 
konseptsiyasi, badiiy-estetik printsiplari, san‘ati, makon va zamon, milliy tafakkur 
mujassam bo‗ladi. Qolaversa, matn tahlili badiiy asarni xolis baholashga imkon 
yaratadi [4]. 
Baxtin (XX asrning mashhur mutafakkiri): "Matn bo‘lmagan joyda tadqiqot va 
tafakkur ob'ekti yo‘q", degan [6,11]. Badiiy matnni yaxlit idrok etish va tushunish, 
matnni tahlil qilish va talqin qilish qobiliyati quyidagi faoliyat turlariga asoslangan 
holda mumkin bo‘ladi: 
- turli janrdagi badiiy asarlarni ongli, ijodiy, ifodali o‘qish; 
- qayta hikoya qilish (batafsil, qisqa, izoh elementlari bilan, ijodiy topshiriq 
bilan); 
- savollarga javoblar; 

---