Operatsion tizimlar fayl tizimi, tuzilishi va tashkil etilishi

Fayllar, ularning turlari va atributlari

Fayl nomlari

Barcha fayl turlari belgili nomga ega bo‘ladi. Fayl tizimini ierarxik tashkil qilishda odatda quyidagi fayl nomlaridan foydalaniladi:

• 
  Sodda belgili nom;
  
• 
  To‘liq belgili nom;
  
• 
  Belgilinomgataa’luqliginiko‘rsatuvchinomlar;
  
• 
  Noyob nomlar (sonli identifikatorlar).
  

Sodda yoki qisqa belgili nomlar, bitta katalog qismida faylni identifikatsiyalaydi. Sodda nomlar dasturchi va foydalanuvchi fayllariga taqdim etiladi, shu sababli ular belgi ro‘yhati va belgi nomlari OT da cheklangan holatda ishtirok etishi kerak. Yaqin vaqtlargacha bu oraliq qisqa bo‘lgan. MS-DOS FAT fayl tizimida nom uzunligi bilan chegaralangan (8 ta belgi – nomning o‘zi, 3 ta belgi – nomning kengaytmasi), Unix OT ning ko‘plab versiyalari qo‘llab-quvvatlaydigan s5 fayl tizimida esa oddiy belgili nomlar 14 ta belgidan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Biroq foydalanuvchiga uzun nomlar bilan ishlash qulay, shu sababli ular shu yoki boshqa fayl haqida gapirilayotganligi tushunarli bo‘lishi uchun faylga eslab qolish oson bo‘lgan nomlar berishga imkon beradi. Shu bois zamonaviy fayl tizimlari, hamda takomillashtirilgan variantda uzun sodda belgili nomli fayllarni qo‘llab-quvvatlovchi fayl tizimlari mavjud. Masalan, Windows oilasiga OT tarkibiga kiruvchi NTFS va FAT32 fayl tizimlarida, fayl nomi 255 ta belgigacha bo‘lishi mumkin.
Sodda nomli fayl va kataloglarga misol:

• 
  operatsion tizimlar.doc;
  
• 
  project.exe;
  
• 
  lecture1.doc;
  
• 
  1-ma’ruza.ppt.
  

Fayl tizimi ierarxiyasida turli xil fayl, ular turli xil kataloglarda joylashish sharti orqali sodda belgili nomli bir xil nomlarga ega bo‘lishga ruhsat etiladi. Buyerdako‘pfaylli – bittasisoddanomlisxemaishlatiladi.
Bundaytizimdabirma’noliidentifikatsiyafayliuchunto‘liqnombilannoml ashdanfoydalaniladi.
To‘liqnomildizdanushbufaylgachabo‘lganyo‘lorqalisoddabelgili barchakataloglarzanjirinio‘zidataqdimetadi.
Bundayko‘rinishdato‘liqnomnomlartarkibidabo‘ladi, ya’nisoddanomlarOTajratgichidabir-biridanalohidaqabulqiladi. Ajratgichsifatidako‘pinchato‘g‘rivateskarichiziqishlatiladi, shusabablikatalogildiziniko‘rsatilmaydi. 6.1b-rasmda Main.exe sodda nomiga ega ikkita fayl ko‘rsatilgan, biroq ular /depart/Main.exe va
/user/Anvar/Main.exe nomlari bilan farqlanadi.
Fayl va uning to‘liq nomi o‘rtasida daraxtsimon fayl tizimida bitta fayl – bitta to‘liq nomga mos bir ma’noni bildiradi. Tarmoq tuzilishiga ega fayl tizimida fayl bir nechta kataloglar tarkibiga kirishi mumkin, demak bir nechta to‘liq nomlarga ega bo‘ladi, bu yerda bitta fayl – ko‘plab to‘liq nomga mos keladi. Ikkala holatda ham fayl to‘liq nomni bir ma’noli identifikatsiyalaydi. Fayl nisbiy nomga ham tenglashtirilishi mumkin.
Fayl nisbiy nomi “joriy katalog” tushunchasi orqali aniqlaniladi. Fayl tizimi katalogida bittasi har bir vaqt onida har bir foydalanuvchi uchun joriy fayl bo‘ladi, chunki bu katalogni OT buyrug‘i asosida foydalanuvchining o‘zi tanlaydi. Fayl tizimi faylli to‘liq nomini shakllantirish uchun nisbiy nomga qo‘shimcha sifatida keyinchalik foydalanish maqsadida joriy katalog nomini belgilaydi. Foydalanuvchi nisbiy nomni qo‘llash orqali joriy katalogdan ushbu faylgacha marshrut yo‘li orqali katalogni fayl zanjir nomini identifikatsiyalaydi. Masalan, agar joriy katalog /user katalogi bo‘lsa, unda faylning nisbiy nomi /user/Anvar/Main.exe quyidagi shaklda ifodalanadi: Anvar/Main.exe.
Belgili nomlar foydalanuvchi uchun qulay, lekin operatsion tizim uchun emas. OT o‘zining ichki maqsadlari uchun faylga noyob nomlarni taqdim etadi. Ya’ni bitta fayl – bitta noyob nom kabi. Noyob nom foydalanuvchi fayliga yoki ilovasiga taqdim etilgan bir xil bir yoki bir nechta belgili nomlari mavjud bo‘ladi. Noyob nomlar faqat operatsion tizimda foydalanishga mo‘ljallanadi va o‘zida identifikator sonlarini nomoyon qiladi. Bunday noyob nomli faylga Unix tizimida indeksli tavsiflovchi raqamini misol qilib keltirish mumkin