O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

Nazorat savollari: 
1.Tizimli plata qanday qurilma ? 
2.Tizimli plataning tuzilishini ayting? 
3.Tizimli plataning tashkil etuvchilari va ularning vazifalarini ayting . 
4.Yordamchi mikrosxemalar ( chipset) haqida gapiring. 
5.Shinali arxitektura tashkil etuvchilarini ayting? 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
R.N.Usmonov, F.A. Raxmatov, B.M.Nurmetov ―Kompyuter 
tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish‖, Toshkent –―ILM ZIYO‖-2012 
2.
N.Xodjayev, R.E.Yaxshiboyev, N.V.Grinyuk ―Shaxsiy kompyuter 
arxitekturasi va texnik xizmat ko‘rsatish‖ , ―Fidokor Yosh Avlod‖ 
Toshkent-2021 
Internet saytlari 
3.
Arxiv.uz 
4.
Ziyonet.uz 
9-Mavzu: Tizimli plata xarakteristikalari 
Reja: 
1.
Tizimli plata xususiyatlari 
2.
Tizimli plata shinalarining tezkorligi 
3.
Ona platalarni ishlab chiquvchi etakchi firmalar 
Tizimli plata.
Fiberglas (shisha tolali) materialdan ishlangan yassi to‘g‘ri 
to‘rtburchak shaklidagi plata bo‘lib, kompyuterning tizimli blokining ichiga 
o‘rnatiluvchi platalarning eng kattasidir. Kompyuterning asosiy qurilmalarini 

---

bitta tizim qilib birlashtirib o‘rnatishga va ulashga xizmat qiladi. Ya‘ni, 
qurilmalarni o‘rnatishga va ulashga xizmat qiluvchi maxsus uyachalardan 
(raz‘yomlardan), hamda shu qurilmalarning ishlashini nazorat qilib boruvchi va 
ularning talabdagidek ishlashini ta‘minlovchi mikrosxemalardan tashkil topgan 
platadir. Tizimli platalarning asosiy sifatiy ko‘rsatkichlaridan biri – uning aloqa 
uzatish tizimlarining (shinalarining) tezkorligidir. Bunday tezkorlik – ularning 
takt chastotalarida (MegoGerslarda – MGs larda) ifodalanadi. Zamonaviy tizimli 
platalarda shinalarining tezkorligi 100 MGs dan 300 MGs gacha boradi. Ya‘ni, 
bunday shinalar orqali tizimli plata o‘ziga o‘rnatilgan (ulangan) qurilmalar bilan 
kamida 100 MGs (100MGs = soniyasiga 100x1024 = 1024000 KiloGers (KGs) 
= 1024000x1024 = 104 857 600 Gers (Gs) tezlikda, yoki boshqacha qilib 
aytganda 104 857 600 signal/soniya) tezlikda ma‘lumot almasha oladi. 
Ona plata, sistemali plata (ruschada materinskaya plata, inglizchada 
Motherboard yoki mainboard) - kompyuterning yoki EHMsi sistemaining 
asosiy, ko‗p qatlamli murrakab platasi bo‗lib, kompyuter qismlarini uning ustiga 
qurish uchun xizmat qiladigan qurilma. Har bir murrakab elektron 
qurimlmalarning (televizor, telefon va boshqa) asosiy platalari ham shunday 
ataladi.
Ona plata ustiga protsessor, mikrosxemalar, chipsetlar uchun slotlar 
(raz‘yomlar), opretiv xotira uchun (OX) mahsus ajratilgan slotlar, kontrollerlar 
uchun shinalar, interfeyslar va boshqa tashqi qurilmalar uchun kirish-chiqish 
portlaridan va sovutish sistemai qurilmalari o‗rnatiladi. Ona platalarni ishlab 
chiquvchi etakchi firmalar:
GIGABYTE Technology Co., Ltd. - 1986 yildan beri sistemali 
platalar, videokartalar, noutbuk, mobil telefonlar ishlab chiqaruvchi Tayvanning 
kompaniyasi. Bo‗limlari Xitoy halq respublikasida jovylashgan.
Asus - sistemali platalar, kompyuter, noutbuk, mobil telefonlar, 
internet-planshetlar, optik qurilmalar va monitorlar ishlab chiqaruvchi 
Tayvanning kompaniyasi. Bo‗limlari Xitoy halq respublikasida joylashgan va 
boshqa kompaniyalar mavjud. 
Kontrolerlar (maxsus elektron sxemalar) ona plata tarkibiga kiruvchi turli 
qurilmalar (monitor, klaviatura va boshqalar) ishini boshqaradi.
Kiritish-chiqarish portlari. Kompyuterlarning ona platada mavjud bo‗lgan 
kirish-chiqish portlari orkali protsessor tashqi qurilmalar bilan ma‘lumot 
almashadi. Ichki qurilmalar bilan ma‘lumot almashuvi uchun maxsus portlar 
hamda umumiy portlar ham mavjud.