O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

tizimli platani tanlashda 
quyidagilarni 
hisobga olish kerak: 
` plataga o`rnatilishi kerak bo`lgan mikroprocessor; 
- tizimli plataning tipik o`lchani (tizimli blok imkoniyatlari bilan moslashgan 
bo`lishi kerak); 
- plata ishlashi kerak bo`lgan asosiy va lokal tizimli shinalar; 
- 2-darajali kеsh-xotiraning borligi va O`rnatish imkoniyati ( imkoni boricha, 
sig`imi 256 Kbayt va murojaat qilish vaqti 15-20 ns bo`lgan); 
- tizimli plata ishlaydigan taktli chastota; 
- BIOS tipi va SHK ning samarali ishlashini ta`minlaydigan asosiy va 
yordamchi 
mikrosxemalar (chipsetlar) to`plami; 
- qo`shimcha mikrosxemalarni biriktirish uchun raz`yomlar borligi (Over Drive 
processori uchun raz`yom, xotira mikrosxemasi uchun slotlar va b.). 
Anakart 
Tizimli plata o‟zi nima ? 

---

Ona plata (inglizcha: motherboard, MB, yoki mainboard — ona plata, 
MB, asosiy plata) — shaxsiy kompyuterning asosiy qurilmalari — tezkor xotira, 
qattiq disk va boshqa qurilmalar oʻrnatiladigan plata. Aynan ona plata bir-
biridan farq qiluvchi qurilmalarni birlashtiradi va boshqaradi. Tizimli plata ona 
plata yoki asosiy plata deb ham ataladi. Lekin ko‘p manbalarda ona plata 
deyilgan. Mobil kompyuterlarning ona platasi stol kompyuterlarining ona 
platasidan ancha farq qiladi va ularda koʻproq qurilmalar oʻrnatilgan boʻladi. 
Bu, oʻz navbatida, noutbuklarning oz quvvat ishlatishga va xajmini kichikligini 
taʼminlaydi. 
Tizimli plata nimalardan tashkil topgan? 
 
1. Bir yoki bir nechta mikroprotsessor o'rnatilishi mumkin bo'lgan protsessor 
soketlari (yoki protsessor slotlari). Soket so‘zi ba‘zi manbalarda razyom deb 
ham keltirilgan. 
2. Tizimning asosiy xotirasi o'rnatilishi kerak bo'lgan xotira slotlari, odatda 
DRAM ( Dynamic Random Access Memory — Dinamik operativ xotira ) 
chiplarini o'z ichiga olgan DIMM (Dual In-line Memory Module — Ikki qatorli 
xotira moduli ) modullari ko'rinishida DDR3, DDR4 yoki DDR5 bo'lishi 
mumkin. 
3. Markaziy protsessor, asosiy xotira va periferik shinalar o'rtasidagi interfeysni 
tashkil etuvchi chipset. 
Chipset — protsessor, xotira va tashqi qurilmalar o'rtasidagi ma'lumotlar 
oqimini boshqaradigan "Ma'lumotlar oqimini boshqarish tizimi" deb 
nomlanuvchi integral mikrosxemadagi elektron komponentlar to'plamidir. 
4. Tizimning dasturiy ta'minoti yoki BIOS-ni o'z ichiga olgan xotira chiplari. 
Ko‘pincha SATA turidagi HDD, SDD va OPTIK DISKLAR uchun ulagichlar. 
5. Turli komponentlarni sinxronlashtirish uchun tizim soati signalini ishlab 
chiqaradigan soat generatori. 
6. Turli komponentlarni sinxronlashtirish uchun tizim soati signalini ishlab 
chiqaradigan soat generatori. 
7. Kengaytirish kartalari uchun slotlar (chipset tomonidan qo'llab-
quvvatlanadigan shinalar orqali tizimga interfeys). 
8. Kompyuter quvvat manbaidan elektr quvvatini oladigan va uni protsessor, 
chipset, asosiy xotira va kengaytirish kartalariga tarqatuvchi quvvat ulagichlari. 
2007 yildan boshlab, ba'zi grafik kartalar (masalan, GeForce 8 va Radeon R600) 
ona plata ta'minlay oladigan quvvatdan ko'proq quvvat talab qiladi va shuning 
uchun ularni to'g'ridan-to'g'ri quvvat manbaiga ulash uchun maxsus ulagichlar 
joriy etilgan.