O‘qitish materiallar I to‘plami shaxsiy kompyuter arxitekturasi va jihozlariga texnik xizmat ko

Nazorat savollari 
1.
Tizimli plataga protsessorni o‘rnatish qurilmalari 
2.
Tizimli platani sozlash 
3.
Tizimli platada Shimoliy va Jabnubiy ko‘prik vazifasi 
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
R.N.Usmonov, F.A. Raxmatov, B.M.Nurmetov ―Kompyuter 
tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish‖, Toshkent –―ILM ZIYO‖-2012 
2.
N.Xodjayev, R.E.Yaxshiboyev, N.V.Grinyuk ―Shaxsiy kompyuter 
arxitekturasi va texnik xizmat ko‘rsatish‖ , ―Fidokor Yosh Avlod‖ 
Toshkent-2021 
Internet saytlari 
3.
Arxiv.uz 
4.
Ziyonet.uz 
15-Protsessorlar arxitekturasi 

---

Reja: 
1.
Protsessor arxitekturasi 
2.
Protsessor arxitekturasi turlari 
3.
Protsessor arxitekturasining asosiy turlari 
Protsessor inglizchada 
„Process― soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, 
„jarayon― — jarayonni amalga oshiruvchi, boshqaruvchi maʼnolarini bildiradi. 
Kompyuter Protsessori asosan kompyuterda boʻladigan jarayonlarni amalga 
oshirish va boshqarish vazifalarini bajaradi. Asosiy oʻlchov birligi chastota 
hisoblanadi. Protsessor chastotasi uning maʼlum vaqt ichida nechta amalni 
bajara olishini ifodalaydi. Asosiy qismlari: arifmetik mantiqiy qurilma va 
boshqarish qurilmasi. Arifmetik mantiqiy qurilmada axborot arifmetika va 
mantiq jihatidan qayta ishlanadi. Boshqarish qurilmasi xotiradagi axborotlarni 
chiqarish 
tartibini 
belgilaydi, 
boshqaruvchi signallarni 
ishlab 
chiqadi, 
mashinadagi qurilmalarning ishini uygʻunlashtiradi, dasturni uzish signallarini 
qayta ishlaydi, xotiradagi axborotlarni muhofazalaydi, Protsessor ishini nazorat 
qiladi. Protsessor da bulardan tashqari, oʻta tezkor xotira qurilmasi va tashkiliy 
bloklar ham bor. 
Tizimni boshqarish vazifasi xotira (X) va kiritish-chiqarish tizimi (KChT) bilan 
xotira kanali va kiritish-chiqarish kanali orqali ulangan Markaziy Protsessorga 
(MzP) yuklanadi. Markaziy Protsessor xotira ichidan muayyan dasturni 
shakllantiruvchi komandalarni solishtirib chiqarib, ularning kodini ochadi. 
Komandalar kodi ochilishining natijasiga muvofiq MP xotira va kiritish 
portlaridan ma‘lumotlarni tanlab olib, ularga ishlov beradi va xotiraga yoki 
chiqarish portlariga qaytarib yuboradi. Shu bilan birga ma‘lumotlarni MP 
ishtirokisiz ham xotiradan tashqi qurilmalarga va aks yo‘nalishda kiritish- 
chiqarish imkoniyati mavjud. Bunday mexanizm xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
kirish (XTTK) deb ataladi. MP tizimining har bir tarkibiy qismi etarlicha 
murakkab ichki tuzilishga ega. 
Tizimni boshqarish vazifasi xotira (X) va kiritish-chiqarish tizimi (KChT) bilan 
xotira kanali va kiritish-chiqarish kanali orqali ulangan Markaziy Protsessorga 
(MzP) yuklanadi. Markaziy Protsessor xotira ichidan muayyan dasturni 
shakllantiruvchi komandalarni solishtirib chiqarib, ularning kodini ochadi. 
Komandalar kodi ochilishining natijasiga muvofiq MP xotira va kiritish 
portlaridan ma‘lumotlarni tanlab olib, ularga ishlov beradi va xotiraga yoki 
chiqarish portlariga qaytarib yuboradi. Shu bilan birga ma‘lumotlarni MP 
ishtirokisiz ham xotiradan tashqi qurilmalarga va aks yo‘nalishda kiritish- 
chiqarish imkoniyati mavjud. Bunday mexanizm xotiraga to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
kirish (XTTK) deb ataladi. MP tizimining har bir tarkibiy qismi etarlicha 
murakkab ichki tuzilishga ega. 
Foydalanuvchi 
nuqtai 
nazaridan 
qaraganda 
MP 
tanlash 
fursatida 
mikroprotsessor imkoniyatlarining ma‘lum darajada umumlashtirilgan kompleks 
tavsiflariga ega bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqaruvchi mutaxassis 
MPning faqat dasturlarda ochiq aks etadigan hamda tizim ishining chizmalari va 
dasturlarini 
tayyorlash 
mobaynida 
inobatga 
olinishi 
lozim bo‘lgan 

---

komponentlarini anglab olib, o‘zi uchun tushuncha hosil qilib olishga ehtiyoj 
sezadi xolos. Bunday tavsiflar mikroprotsessor arxitekturasi tushunchasi orqali 
belgilanadi. 
Foydalanuvchi 
nuqtai 
nazaridan 
qaraganda 
MP 
tanlash 
fursatida 
mikroprotsessor imkoniyatlarining ma‘lum darajada umumlashtirilgan kompleks 
tavsiflariga ega bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Ishlab chiqaruvchi mutaxassis 
MPning faqat dasturlarda ochiq aks etadigan hamda tizim ishining chizmalari va 
dasturlarini 
tayyorlash 
mobaynida 
inobatga olinishi lozim bo‘lgan 
komponentlarini anglab olib, o‘zi uchun tushuncha hosil qilib olishga ehtiyoj 
sezadi xolos. Bunday tavsiflar mikroprotsessor arxitekturasi tushunchasi orqali 
belgilanadi. 
Protsessor arxitekturasi – foydalanuvchi nuqtai nazaridan qaraladigan mantiqiy 
tuzilish bo‘lib, Protsessor tizimini tuzish uchun zarur bo‘ladigan 
funktsiyalarning apparatlar va dasturlar vosita amalga oshirilishiga ko‘ra 
protsessorda joriy etiladigan imkoniyatlarni belgilab beradi. 
Protsessor arxitekturasi tushunchasi quyidagilarni aks ettiradi: 
Protsessor arxitekturasi tushunchasi quyidagilarni aks ettiradi: 
Protsessor tuzilishini, ya‘ni protsessorni tashkil etadigan tarkibiy qismlar 
komponentlarining majmui va ular orasidagi aloqalarni (foydalanuvchi uchun 
protsessorning registrli modeli bilan cheklanish kifoyadir); 
Ma‘lumotlarning taqdim etilish usullari va ularning formatlarini; 
Tuzilishning dasturiy jihatdan foydalanuvchi uchun tushunarli bo‘lgan barcha 
elementlariga murojaat qilish usullarini (registrlarga, doimiy va tezkor xotiralar 
uyalariga, tashqi qurilmalarga ma‘lum manzil bo‘yicha murojaat qilish); 
Protsessor tomonidan bajariladigan operatsiyalar to‘plamini; 
Protsessor tomonidan shakllantiriladigan va uning ichiga tashqaridan kirib 
keladigan boshqaruvchi so‘zlar va signallar tavsifini; 
Protsessor tomonidan shakllantiriladigan va uning ichiga tashqaridan kirib 
keladigan boshqaruvchi so‘zlar va signallar tavsifini; 
Tashqi signallarga bildiriladigan munosabatlarni 
Protsessor tizimining xotira bo‘shlig‘ini shakllantirish usuliga ko‘ra Protsessor 
arxitekturalari ikkita asosiy turga bo‘linadi.