O'qituvchi nutqining to'G'iriligi, ravonligi, aniqligi va ta'sirchanligini oshirish
Yüklə 255,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
hisoblanadi. Nutqning to`g’ri tuzilgan bo`lishi tomonlarning so`zlovchi va tinglovchining, yozuvchi va o`quvchining bir-birlarini tez va oson tushunishlarini ta’minlaydi. Agar nutq to`g’ri bo`lmasa, u aniq ham, maqsadga muvofiq ham, mantiqiy ham bo`lmaydi. To`g’rilik deganda, - deb yozadi V.G.Kostomarov, - nutq madaniyatining zarur va birinchi sharti sifatida adabiy tilning ma’lum paytda qabul qilingan me’yorining qat’iy va aniq muvofiq kelishini, uning talaffuz, orfografik, lug’at va grammatik me’yorlarini egallashni tushunish lozim bo`ladi. Demak, nutqning to`g’ri bo`lishi dastlab uning adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishi bo`lib hisob-lanadi. Nutqning to`g’ri bo`lishi asosan ikki me’yorga urg’u va grammatik me’yorga amal qilishni taqozo qiladi. So`zlardagi ayrim bo`g’inlarning zarb bilan talaffuz qilinishi, ya’ni ularga urg’uning tushishi hamma tillarda ham bir xil xususiyatga ega emas. O`zbek tilida shunday hodisa kuzatiladi. Masalan, olma so`zini olaylik. Bu so`zni alohida, urg’usiz olib qaraganda uning qanday ma’no anglatayotganini bilish qiyin bo`ladi. Urg’u esa undagi ma’noning reallashuviga ko`maklashadi, ya’ni o*lma tarzida urg’u birinchi bo`g’inga tushganda harakat, olma* tarzida oxirgi bo`g’inga tushganda esa mevaning bir turi ma’nosi anglashiladi. Xulosa Tildagi kanselyarizm deb ataladigan rasmiy-idoraviy uslubga xos bo`lgan so`zlar ham nutqning tozaligiga hamisha xavf solib turadi. Ular rasmiy uslubda fikrni ixcham va mantiqiy ifodalashga juda qulay. Ilmiy uslubda ham tayyor jumlalar, shablon iboralardan foydalaniladi. Ammo bunday so`z va iboralarni so`zlashuv va badiiy nutq uslubida ishlatish matnga putur yetkazishdan boshqa narsa emas. Bunga A.Qahhorning «Nutq» hikoyasi qahramonining tabiiylik va samimiyatdan xoli bo`lgan hamda shu yo`l bilan g’oyatda kuchli badiiy obrazni yuzaga keltirgan nutqi misol bo`la oladi. Parcha keltiramiz: O`rtoq rafiqam! Ijozat berasiz, xushchaqchaq hayotimizni sharaf bilan davom ettirib, oilaviy burchimizni namunalik bajarib kelayotganimizga bir yil to`lgan kunda sizni bevosita tabrik qilishga! E’tibor beraylik: suhbatda o`nlab yoki yuzlab kishi emas, ikki kishi er va xotin ishtirok etayapti. Avval xotin bu gaplarni hazil deb o`ylaydi, «qiyqirib chapak chaladi». Ammo notiq jiddiy qiyofada so`zida davom etadi. Birinchidan, ikkinchidan deb oilada bir yil davomida yuz bergan yutuq-kamchiliklarni rasmiy ravishda sanab o`tadi va nutqni quyidagicha yakunlaydi. Lekin bu kamchiliklarga qaramay, turmushimizni a’lo darajada olib borayotganligimizga hyech qanday shubha bo`lishi mumkin emas deb hisoblash mumkin. Shu bilan qisqacha so`zimni tamom qilib, oilamiz bundan keyin ham sharaflar bilan qoplanajagiga to`la ishonch bildirishga ijozat bering! Notiq nutqini tugatgandan keyin yana asliga qaytadi. Xotini uning har bir so`zidan zavqlanadi, kuladi. 1.Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy taxlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik -har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi, 2017.16 yanvar. 2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O‘zbekiston”, 2017. 3. Azizxodjaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik maxorat. – T.: Cho‘lpon, 2005. 4. Isaev I.F. Professionalno-pedagogicheskaya kultura prepodavatelya: Uchebnoe posobie dlya vuzov / I. F. Isaev. – M.: Akademiya, 2002. 5. Alex Moore. Teaching and Learning: Pedagogy, Curriculum and Culture. – Routledge, USA, 2012. 6 .A. Zunnunov va boshqalar. Adabiyot o’qitish metodikasi. Toshkent «O’qituvchi». 7 .A.G’ulomov. ona tili o’qitish prinsiplari va metodlari. Toshkent. «O’qituvchi», Yüklə 255,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|