Oqsillarning burilishida ribosomaning ahamiyati. Reja: О

Оqsillarni ajratib olish Оqsillarni biomateriallardan ajratib olish uchun ularning eruvchanlik hususiyatidan foydalaniladi. Lekin oqsillarini ajratib olish ancha qiyinchiliklarga olib keladi. Bu ajratishdagi asosiy qiyinchilik ularning beqarorligidir. Ular yuqori temperatura, kuchli kislota va ishqorlar, juda ko’p reaktivlar ta`sirida o’zlarining tabiiy ―nativ‖ hususiyatlarini yo’qotadilar. Bu jarayonlar denaturatsiya deyiladi. Оqsillarni ajratib olishda uchraydigan ikkinchi qiyinchilik biologik materialdan olinadigan murakkab aralashmalarda oqsil molekulalaridan, ular bilan aralashgan holda birga bo’ladigan va ular bilan komplekslar hosil qiladigan boshqa organik birikmalar lipidlar, uglevodlar, nuklein kislotalardan qutilishdir. Masalan, oqsillarni ajratish ko’p hujayra proteinlarining suvda erimaydigan lipidlar bilan bog’lanishi tufayli, ularning ekstraktsiyasini qiyinlashtiradi.
Umuman, oqsillarni ajratib olishning hamma davrida temperatura mumkin qadar past darajada saqlanishi, ishlash uchun eng qulay temperatura erituvchining muzlash darajasiga yaqin chegarada tutilishi kerak. Muhitning kislotalilik va ishqoriylik darajasi diqqat bilan ko’zatib borilishi va imkoni boricha oqsil nativ sharoitiga yaqin tutilishi lozim.
Оqsillarning suvli eritmalaridan ajratish uchun eritmaga anorganik tuzlarning etarli miqdorini qo’shib, cho’ktirish usuli ko’p qo’llaniladi. Bu maqsad uchun suvda eng yuqori erish hususiyatiga ega bo’lgan tuz ammoniy sulfatdir. Bu tuzni qo’shib eritmani turli darajada to’yintirish yo’li bilan oqsillar bir – biridan ajratiladi. Boshqa sulfatlar, masalan magniy sulfat va natriy sulfat eruvchanligi ammoniy sulfatga nisbatan kamroq bo’lsada, ularning afzalligi shundaki, bu tuzlar bilan cho’ktirilgan oqsillarda azot miqdorini bevosita analiz qilish mumkin.
Оrganik erituvchilar,- etanol, metanol, atseton va boshqalar bilan oqsillarning suvli eritmalardan cho’ktirish mumkin. Bu usul juda past (-10⁰C) tempiraturada juda yaхshi natija beradi.
Ayrim oqsillarni cho’ktirishda og’ir metallar (Hg⁺⁺, Zn⁺⁺, Cd⁺⁺, Ba⁺⁺, Pb⁺⁺, Cu⁺⁺ va boshqalar) tuzidan ham foydalaniladi.
Оqsillar ekstraktsiyalanganidan keyin fraktsiyalash asosida bir-biridan ajratiladi. Tuzlar yordamida cho’ktirish ularni fraktsiyalashda qo’llaniladigan eng oson usullardan biridir. Оqsillarni organik erituvchilar yordamida fraktsiyalash usuli ham ularning eruvchanligiga asoslangan.
Hozirgi kunda oqsillarning fraktsiyalashda ultratsentri-fugalash, elektroforez, хromatografiya va immunobiologik fraktsiyalash usullari keng qo’llaniladi.
Yuqoridagi usullar bilan ajratib olingan oqsillar tarkibida doim qo’shimcha moddalar bo’lib, bularni tarkibida doim uchraydigan tuzlar ionlarini tozalashda, odatda dializ, elektrodializ, kristallantirish, qayta kristallantirish, gelfiltratsiya va boshqa usullardan foydalaniladi.