O'quv qo'llanma

«Ochiq joylarn i topish
» 
usuli.
B unday usul dasturlam i yaratishda y o ‘l 
q o ‘yilgan hatolardan yoki logik kam chiliklardan foydalanigsha asoslangan. Ochiq 
joylarni aniqlash ckspluatatsiyalash bir m artalik boMmasligi m um kin.
« Tuynuk» usuli
oldingi usulning rivojlargan k o ‘rinishi hisoblanadi. D asturda 
topilgan ochiq jo y d an foydalangan holda. o ‘sha yerga ko‘zlangan m aqsadni am alga 
oshirish uchun doim iy m urojat qilinib boriladi.
59

---

«
M askarad» usuli.
B unday hoida yom on niyatli shahs zaruriy vositalar 
yordam ida. k om pyuter tizim iga o 'z in i qonuniy foydalanuvchi sifatid a k o ‘rsatgan 
holda kirishni am alga oshiradi.
«Ishdan chiqLsh» usuli.
B archa kom pyuter m arkazlarida EH M ishini 
uzilishini. yoki boshqa cheklinishlar paydo qilishda tizim li vosita boMib hizm at 
qiladigan m axsus dasturiy ta ’m inot hisoblanadi. Bunday dastur - zarar yetkazuvchi 
qoMida xavfli va kuchli vosita bo' lib hizm at qiladi. 
«Himoya devorisiz ombor» usuli.
T izim ni buzilishi natijasida ruxsat etilm agan kirishlam i am alga oshishi. M asalan 
foydalanuvchining b a ’zi bir fayllari ochiq kolishi, zarar y etk az u v ch ig a tegishli 
boMmagan m a ’lum otlar bankiga m urojat qilishi m um kin boMadi.
A xborot tizim larida ruxsat etilm agan kirishlardan yuzaga keladigan asosiy x a v f 
m oliyaviy tashkilotlarda m oliyaviy v o sitalam in g y o 'q o lish i hisoblanadi.
H ozirgi kunda IT - xavfsiligiga boMgan asosiy tahdid korporativ sirlam i, 
rivojlantirish borasidagi tendentsiyalar, shu sohadagi ilm iy ishlar va b o zo r analizi 
haqidagi m a ’lum ot chiqib ketishi hisoblanadi.
Ichki tahdidlarga, tashkilotga zarar yetkazuvchi va tashkilotning ichki axborot 
tizim idan 
kelib 
chiqgan, 
axborot 
xavfsizligining 
postulatlaridan 
(butunlik, 
foydalanuvchanlik va m axfiylik) birini buzishiga olib keladigan, ixtiyoriy axborot 
bilan b o 'lg a n harakatlar kiradi.
Ichki tah d id lar ichida bir qancha keng tarqalgan z arar yetkazuvchi usullam i 
keltirish m um kin:
M a’lum otni y o 'q o lish ig a olib keladigan, ichki tarm oq xavfsizligini 
qoidalarini va protseduralarini buzuvchi ixtiyoriy qoida buzarliklar;
• 
R o 'y h atd an oMmagan holda m axfiy m a’lum otlarni izlash/ o 'z g a rtirish / 
y o 'q q ilish ;
• 
F oydalanuvchilar qayd 
yozuvi 
parolini 
tanlash. 
ichki 
tarm oqda 
foydalanuvchilar tom onidan troyan, rutkit va boshqa zarar yetkazuvchi dasturlarni 
o 'm a tish ;
• 
T ashqi tashuvchi H D D , USB Flash, C ard - readerdagi m a ’lum otlarni 
o 'c h irish g a qaralitilgan urinish, tashkilotdan m a ’lum otni chiqarib ketish m aqsadida 
C D /D V D larga m a ’lum ot yozish.
M axfiy m a ’lum otlarga ega qattiq disk, c h o 'n tak kom pyuterlari. noutbuk 
kabi hisoblash m ashinalarini o'gM rlash;
• 
T ash k ilo t m a ’lum otlar bazasini toM iqligicha yoki qism an o'gM rlash;
• 
M a'lu m o tn i k o 'c h irib olish m aqsadida tarm oqqa ro 'y h atd an o 'tm ag an
holda sim siz ulanish;
• 
H ujjatlardan nusha k o 'ch irish m aqsadida, m uhim axborotlarni chop
etish.
60

---

A xborotxavfsizligigaboM gantashqitahdidlar-
tashqifaktorlar(yuzberadiganfaloqatlar.kuchlielektrom agnitoqim lar,qo‘poruvchilikhuj
um lari)oqibatida,axborottizim laridayuzagakeluvchinegativharakatlar.
A xborot tizim lariga boMgan tah d id lam in g eng xavflisi quyidagilardan iborat: 
rutkinlar, kibershantaj, kibero‘gMrlik, shartli xavfli dasturlar.