O'quv qo'llanma

Rutkinlar-z
a rar yetkazuvchi dasturiy ta ’m inotni m askirovka qilishga qaratilgan 
dasturiy m ahsulot. Bunday dasturlar axborot tizim larida dasturiy t a ’m inotlar nim a 
skirovka qilish m uddatini surish im konini beradi.
S tandart dasturiy ta ’m inot yordam ida tizim dagi m avjud rutkinlam i aniqlash 
yetarlicha qiyin hisoblanadi.
Kibershontaj -
um um iy foydalanuvchi tarm oqda axborot tizim larig a ta ’sir 
k o ‘rsatish orqali, pul undirib olish. K iber shontajning ikkita asosiy k o ‘rinishi m avjud. 
B irinchisi - dasturiy - texnik va ekanom ik tah tid lam in g kom binatsiyasi. Ikkinchisi -
tashkilotga q an d ay d ir zarar yetkazuvchi, axborotni um um iy foydalanishga chiqarish 
orqali iqtisodiy vositalam i undirish.
Kibero'g'rilik -
qiym atga ega boMgan m a ’lum otlarni, pulli vositalam i 
o ‘gM rlashga qaratilgan zararli dasturiy t a ’m inotdir.
Shartli xavfli hisoblangan d asturlar (R iskw are) - axborot tizim ig a zarar 
y etkazm aydigan lekin, keyinchalik ruxsat etilm agan kirishlam i am alga oshirish 
m aqsadida ishlatilishi m um kin boMgan dasturiy ta ’minot.
Zararli dasturiy ta ’m inotga qarshi sam arali 
kurashish uchun, 
axborot 
xavfsizliga boMgan tashqi tahdidlardan him oyalashga kom pleks yondashish talab 
qilinadi. A xborot texnologiyalari bozorida axborot xavfsizligiga boMgan tashqi 
tahdidlardan him oyalashning 4xil asosiy daturiy ta ’m inoti keltirilgan:
• 
antivirus dasturlari; 
korporativ tarm oqlararo ekran;
• 
shahsiy fayrvollar;
• 
hujum larga qarshi kurashish tizim i.
A x b o r o t x a v fsiz lig in i t a ’m in la sh u su lla ri
A xborot bu - m anbalari va taqdim etilish shaklidan q a t’i nazar shaxslar, 
predm etlar, faktlar, voqealar, hodisalar va jara y o n la r to ‘g ‘risidagi m a ’ lum otlar.
Axborotni himoya qilish -
axborotga tabiiy yoki su n ’iy tusdagi tahdidlam ing 
ta ’sir qilishi sharoitida ushbu axborotning butligi, konfidentsialligi, ishonchliligi, 
haqiqiyligi va undan foydalana olish m um kinligini ta ’m inlovchi usuilar va 
vositalam ing yigMndisi.
A xborot xavfsizligini ta ’m inlash usullarini 4 ta asosiy sinfga ajratish m um kin.
• 
tashkiliy usul;
• 
huquqiy usul;
61

---

• 
apparat-dasturiy usul;
• 
kriptografik usul.
Kriptografiya
-
axborot 
m azm unini 
undan 
ruxsat 
etilm agan 
tarzda 
foydalanishdan m uhofaza qilish. uni buzib k o 'rsatish im koniyatining oldini olish 
m aqsadida axborotni o ‘zgartirish printsiplari, vostilari va usullarini o 'rg an ad ig an
ilm iy fan.