O'quv qo'llanma

kodlashtirish 
va 
shifrlash.
Kodlashtirish uchun tez-tez ishlatiladigan iboralar to‘plamini o ‘z ichiga 
oluvchi kitob yoki jadvallardan foydalaniladi. Bu iboralardan har biriga, ko‘p
31

---

hallarda, raqamlar to‘plami bilan beriladigan ixtiyoriy tanlangan kodli suz to‘g ‘ri 
keladi. Axborotni kodlash uchun xuddi shunday kitob yoki jadval talab qilinadi. 
Kodlashtiruvchi kitob yoki jadval ixtiyoriy kriptografik o'zgartirishga misol boMadi. 
Kodlashtirishning axborot texnologiyasiga mos talablar — qatorli m a’lumotlami 
sonli m a’lumotlarga aylantirish va aksincha o ‘zgartirishlami 
bajara bilish. 
Kodlashtirish kitobini tezkor hamda tashqi xotira qurilmalarida amalga oshirish 
mumkin, lekin bunday tez va ishonchli kriptografik tizimni muvaffakiyatli deb 
bulmaydi. Agar bu kitobdan biror marta ruxsatsiz foydalanilsa, kodlam ing yangi 
kitobini yaratish va uni xamma foydalanuvchilarga tarkatish zaruriyati paydo bo‘ladi.
Kriptografik o'zgartirishning ikkinchi turi 
shifrlash 
o ‘z ichiga — boshlang‘ich 
matn belgilarini anglab olish mumkin bo‘lmagan shaklga o ‘zgartirish altoritmlarini 
kamrab 
oladi. 
0 ‘zgartirishlarning 
bu 
turi 
axborot-kommunikatsiyalar 
texnologiyalariga mos keladi. Bu yerda algoritmni himoyalash muhim ahamiyat kasb 
etadi. Kriptografik kalitni qo‘llab, shifrlash algoritmining o ‘zida himoyalashga 
bo‘lgan talablami kamaytarish mumkin. Endi himoyalash ob’ekti sifatada faqat kalit 
xizmat qiladi. Agar kalitdan nusxa olingan bo‘lsa, uni almashtirish mumkin va bu 
kodlashtiruvchi kitob yoki jadvalni almashtirishdan yengildir. Shuning uchun ham 
kodlashtirish emas, balki shifrlash axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarida 
keng koMamda qullanilmoqda.
Sirli (maxfiy) aloqalar sohasi