O'quv qo'llanma

Simmetriyali kriptotizim asoslari
Kriptografiya nuqtai - nazaridan shifr — bu kalit demakdir va ochik 
m a’lumotlar tuplamini yopik (shifrlangan) m a’lumotlarga o ‘zgartirish kriptografiya 
o'zgartirishlar algoritmlari majmuasi xisoblanadi.
Kalit 
— kriptografiya o ‘zgartirishlar algoritmining ba’zi-bir parametrlarining 
maxfiy xolati bulib, barcha algoritmlardan yagona variantini tanlaydi. Kalitlarga 
nisbatan ishlatiladigan asosiy kursatkich bulib 
kriptom ustaxkamlik 
xisoblanadi.
Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar kuyiladi:
• yetarli darajada kriptomustaxkamlik;
• shifrlash va kaytarish jarayonining oddiyligi;
• axborotlarni shifrlash okibatida ular xajmining ortib ketmasligi;
• shifrlashdagi kichik xatolarga tasirchan bulmasligi.
Ushbu talablarga quyidagi tizimlar javob beradi:
• urinlarini almashtirish;
• almashtirish;
• gammalashtirish;
• analitik o ‘zgartirish.
O 'rinlarini 
almashtirish 
shifrlash 
usuli 
bo‘yicha 
boshlangich 
matn 
belgilarining matnning m a’lum bir kismi doirasida maxsus koidalar yordamida 
urinlari almashtiriladi.
Almashtirish 
shifrlash 
usuli 
bo‘yicha 
boshlangich 
matn 
belgilari 
foydalanilayotgan yoki boshka bir alifbo belgilariga almashtirilali.
Gammalashtirish 
usuli bo‘yicha boshlangich matn belgilari shifrlash 
gammasi belgilari, ya’ni tasodifiy belgilar ketma-ketligi bilan birlashtiriladi.
36

---

Tahliliy o'zgartirish 
usuli bo'yicha boshlangich matn belgilari analitik 
formulalar yordamida o'zgartiriladi, masalan, vektomi matritsaga kupaytirish 
yordamida. Bu yerda vektor matndagi belgilar ketma-ketligi bulsa. matritsa esa kalit 
sifatida xizmat kiladi.