O'quv qo'llanma

kriptologiya 
deb aytiladi. Ushbu so‘z yunoncha 
«kripto» —
sirli va 
«logus» —
xabar m a’nosini bildiruvchi so'zlardan iborat. 
Kriptologiya ikki yo‘nalish, ya’ni 
kriptografiya 
va 
kriptotahlildan 
iborat.
Kriptografiyaning 
vazifasi 
xabarlaming maxfiyligini 
va haqiqiyligini 
ta’minlashdan iborat.
Kriptotahlilning 
vazifasi esa kriptograflar tomonidan ishlab chiqilgan himoya 
tizimini ochishdan iborat.
Hozirgi kunda 
kriptotizimni 
ikki sinfga ajratish mumkin:
• simmetriyali bir kalitlilik (maxfiy kalitli);
• asimmetriyali ikki kalitlilik (ochiq kalitli).
Simmetriyali tizimlarda quyidagi ikkita muammo mavjud:
1) Axborot almashuvida ishtirok etuvchilar kanday yo‘l bilan maxfiy kalitni 
bir-birlariga uzatishlari mumkin?
2) Jo‘natilgan xabaming haqiqiyligini qanday aniqlasa boMadi?
Ushbu muammolaming yechimi ochiq kalitli tizimlarda o ‘z aksini topdi.
Ochiq kalitli asimmetriyali tizimda ikkita kalit koMlaniladi. 
Biridan
ikkinchisini xisoblash usullari bilan aniqlab boMmaydi.
Birinchi kalit axborot jo ‘natuvchi tomonidan shifrlashda ishlatilsa, ikkinchisi 
axborotni qabul kiluvchi tomonidan axborotni tiklashda qoMlaniladi va u sir 
saqlanishi lozim.
32

---

Ushbu usul bilan axborotning maxfiyligini ta’minlash mumkin. Agar birinchi 
kalit sirli bo‘lsa, u holda uni elektron imzo sifatida qullash mumkin va bu usul bilan 
axborotni autentifikatsiyalash, ya’ni axborotning yaxlitligini ta’minlash imkoni paydo 
buladi.
Axborotni autentifikatsiyalashdan tashqari quyidagi masalalami yechish 
mumkin:
• foydalanuvchini autentifikatsiyalash, ya’ni kompyuter tizimi zaxiralariga 
kirmoqchi bo‘lgan foydalanuvchini aniqlash:
• 
tarmoq 
abonentlari 
aloqasini 
umatish 
jarayonida 
ulami 
o'zaro 
autentnfikatsiyalash.
Hozirgi kunda himoyalanishi zarur bo‘lgan yo‘nalishlardan biri bu elektron 
to ‘lov tizimlari va Internet yordamida amalga oshiriladigan elektron savdolardir.