O'quv qo'llanma

va o*zgartirish 
(Eavesdropping)
IPSec 
(Internet protocol security)
ргсйокой.
VPN 

viituai xususiy lamiuq 
IDS 
(Intrusion Detection System)
ruxsatsiz kirishlami
Xizmat ko’rsatisbdan voz kechish 
[Denisl-of-service)
Tarmoqlararo ekrantar texnotogiyasi {
Firewall)
IPSec 
(Internet protocol security)
 proJokofi.
Portlami tekshirish 
(Port scanning)
Tarmoqlararo ekraniar texnologiyasi (firwafl)
Portlam i tekshirish hujum iga qarshi sam arali him oya yechim i tarm oqlararo 
ekran texnologiyasidan unum li foydalanish kutilgan natija beradi. B archa portlam i 
bir vaqtda tekshirish haqidagi kelgan so ‘rovlarga nisbatan tarm oqlararo ekranga 
m axsus qoida jo riy etish y o ‘li bilan hujum ni b artaraf etish m um kin.
In te r n e t ta r m o g 'id a m a v ju d a lo q a n in g h im o y a sin i t a ’m in la sh a so sla r i
M a’ lum otlam i uzatish tizim larining rivojlanishi va ular asosida yaratilgan 
telekom m unikatsiya 
xizm at 
kursatish 
vositalarining 
yaratilishi 
bevosita 
foydalanuvchilarga tarm oq zaxiralaridan foydalanish tartiblarini ishlab chikarish 
zaruriyatini paydo kildi:
• foydalanuvchining anonim ligini ta ’m inlovchi vositalar;
• serverga kirishni ta ’m inlash. Server fakatgina bitta foydalanuvchiga em as, 
balki keng m ikyosdagi foydalanuvchilarga uz zaxiralaridan foydalanishga ruxsat 
berishi kerak;
• ruxsatsiz kirishdan tarm oqni him oyalash vositalari.
Internet tarm ogida ruxsatsiz kirishni takiklovchi tarm oqlararo ekran — Fire 
W all vositalari keng tarkalgan. U shbu vosita asosan U N IX operatsion tizim larida 
kuldanilib, bevosita tarm oqlar orasida aloka um atish ja ra y o n id a xavfsizlikni 
ta ’m inlaydi. Bundan tashkari. Fire W all tizim lari tashki m uxit, m asalan, Internet 
uchun, asosiy m a’lum otlam i va M BIarini xotirasida saklab, bevosita m alum ot 
alm ashuvini ta ’m inlashi va korxona tizim iga kirishini takiklashi m um kin.
Lekin Fire W all tizim larining kam chiliklari xam m avjud, m asalan, E-mail 
orkali dasturlar junatilib, ichki tizim ga tushgandan sung uzining kora niyatlarini 
bajarishida ushbu him oya ojizlik kiladi.
Fire W all sinfidagi tizim lam ing asosiy kism i tashki x u ju m lam i kaytarish uchun 
m uljallangan bulsa xam , xujum lar ulam ing 60 foizi kuchsiz ekanligini kursatdi. 
B undan tashkari, Fire W all zabt etilgan serv em in g ishlashiga karshilik kursata 
olm aydi.
Shu 
bois, 
Internet tizim ida xavfsizlikni 
ta ’m inlash 
buiicha quyidagi 
o ‘zgarishlar kutilm okda:
• Fire W all tizim larining bevosita xavfsizlik tizim lariga kiritilishi;
72

---

• tarm oq protokollari bsvosita foydalanuvchilam i xukuklarini aniqlovchi. 
xab arlam in g yaxlitligini 
ta ’m inlovchi 
va 
m a'lu m o tlarn i 
shifrlovchi 
dasturiy 
im koniyatlaridan iborat bulishlari. X ozirgi kunda ushbu protokollam i yaratish 
b o ‘yicha anchagina ishlar oiib borilm okda. SK IP protokoli (Sim ple Key m anagem ent 
for Internet Protocol — Internet protokollari uchun k riptokalitlam ing oddiy 
boshkaruvi) shunga m isol bula oladi.