O'quv qo'llanma

T a r m o q d a g i a x b o r o tla r g a boM adigan h u ju m la r
BoMishi m um kin boMgan tahdidlam i oldini olish uchun nafaqat operatsion 
tizim lam i, dasturiy ta ’m inotni him oyalash va foydalanishni nazorat qilish, balki 
buzuvchilar turkum ini va ular foydalanadigan usullam i aniqlash lozim.
Sabablar, m aqsadlar va usullarga bogMiq holda axborot xavfsizligini 
buzuvchilam i to‘rtta kategoriyaga ajratish m um kin: 
sarguzasht qidiruvchilar; 
g 'o y a v iy xakerlar; 
xakerlar-professionallar; 
ishonchsiz xodim lar.
Sarguzasht qidiruvchi,
odatda, yosh, k o ‘pincha talaba yoki yuqori sin f 
o 'q u v ch isi va unda o ‘ylab qilingan xujum rejasi kam dan-kam boMadi. U nishonini 
tasodifan tanlaydi, qiyinchiliklarga duch kelsa chekinadi. X avfsizlik tizim ida 
nuqsonli jo y n i topib, u m axfiy axborotni yigMshga tirishadi, am m o hech qachon uni 
yashirincha 
o ‘zgartirishga 
urinm aydi. 
B unday 
sarguzasht 
qidiruvchi 
m uvaffaqiyatlarini fa k a ty a q in d o 'stlari-k asb d o sh lari bilan o ‘rtoqlashadi.
G'oyali xaker
— bu ham sarguzasht qiduruvchi, am m o m ohirroq. U o 'z in in g
e ’tiqodi asosida m uayyan nishonlam i (xostlar va resurslarni) tanlaydi. U ning yaxshi 
k o ‘rgan xujum turi W eb-servem ing axborotini o ‘zgartirishi yoki, ju d a kam hollarda. 
xujum qilinuvchi resurslar ishini blokirovka qilish. S arguzasht qidiruvchilarga 
nisbatan g 'o y a li x akerlar m uvaffaqiyatlarini kengrok auditoriyada, od atd a axborotni 
xaker W eb-uzelda yoki U senet anjum anida jo y lash tirilg an holda e ’lon qiladilar.
X aker-proffesional h arakatlam ing aniq rejasiga ega va m a ’lum resurslarni 
moM jallaydi. U ning xujum lari yaxshi o ‘ylangan va odatda bir necha bosqichda 
am alga oshiriladi. A w a l u dastlabki axborotni y ig 'a d i (operatsion tizim turi. taqdim
etiladigan servislar va qoM laniladigan him oya choralari). S o 'n g ra u yigMlgan 
m a’lum otlam i hisobga olgan holda xujum rejasini tuzadi va m os instrum entlam i 
tanlaydi (yoki hatto ishlab chiqadi). K eyin, xujum ni am alga oshirib, m axfiy axborotni 
oladi va nihoyat harakatlarining barcha izlarini y o ‘q qiladi. Bunday xujum qiluvchi 
professional, odatda yaxshi m oliyalanadi va y akka yoki professionallar kom andasida 
ishlashi m um kin.
62

---

Ishonchsiz xodim o 'z in in g harakatlari bilan sanoat jo su si yetkazadigan 
m uam m oga teng (undan ham k o ‘p boMishi m um kin) m uam m oni to ‘g ‘diradi. B uning 
ustiga uning borligini aniqlash m urakkabroq. U ndan tashqari unga tarm oqning tashqi 
him oyasini em as, balki faqat, odatda unchalik katiy boMmagan tarm oqning ichki 
him oyasini b a rta ra f qilishiga to ‘g ‘ri keladi. A m m o, bu holda uning korporativ 
m a'lu m o tiard an ruxsatsiz foydalanishi xavfi boshqa har qanday niyati buzuq 
odam nikidan yuqori bo'ladi.
Y uqorida keltirilgan axborot xavfsizligini buzuvchilar kategoriyalarini ulam i 
m alakalari b o ‘yicha guruhlash m um kin: xav ask o r (sarguzasht qidiruvchi), m utaxassis 
(g ‘oyali xaker, ishonchsiz xodim ), professional (xaker-professional). A g ar bu 
guruhlar bilan xavfsizlikning buzilishi sabablari va har bir guruhning texnik 
qurollanganligi taqqoslansa, axborot xavfsizligini buzuvchining um um lashtirilgan 
m odelini olish m um kin.
A xborot xavfsizligini buzuvchi, od atd a m a ’lum m alakali m utaxassis boMgan 
holda kom pyuter tizim lari va tarm oqlari xususan, ulam i him oyalash vositalari 
xususida barcha narsalam i 
bilishga urinadi. Shu 
sababli 
buzuvchi 
modeli 
quyidagilam i aniqlaydi:
> buzuvchi boMishi m um kin bo‘lgan shaxslar kategoriyasi;
>
buzuvchining boMishi m um kin boMgan nishonlari va ulam ing m uhim lik va 
xavfsizlik darajasi b o 'y ic h a rutbalanishi;
> uning m alakasi xususidagi taxm inlar; uning texnik quroilanganligining 
baxosi;
> uning harakat harakteri b o 'y ic h a cheklashlar va taxm inlar.
/J-/XK.M.