O‘quv uslubiy majmua Jizzax politexnika instituti kengashining 2020 yil 20

Asbob-uskunalar: 
quritish shkafi, shisha plastinkalar, termometr, mo‘y 
qalam, flens (yassi mo‘y qalam). 
Ishlash tartibi.
Quritish shkafiga chang kirmasligi uchun shamollatish 
yo‘llari doka bilan yopiladi, shkafning bir chetiga undagi namni o‘ziga yutib 
turuvchi suvsiz CaCl
2
dan qo‘yiladi. 
Sinaladigan bo‘yoqqa olifdan oz-ozdan qo‘shib, uni ishlatish uchun yaroqli 
quyuqlikka keltiriladi va shisha plastinka to‘la berkitish darajasigacha mo‘y qalam 
bilan bo‘yaladi. Plastinka yuzasiga surkalgan bo‘yoq flens bilan tekislanadi. Keyin 
shisha plastinkani 45° qiya qilib, 20°S haroratli shkafga qo‘yiladi va vaqt-vaqti 
bilan olib, og‘zidan 10 sm masofada ushlab puflanadi. Agar, plastinka yuzasidagi 
bo‘yoqda yupqa parda hosil bo‘lgan bo‘lsa, uning yuzasidagi bo‘yoq pardaga 
puflaganda kichik to‘lqin bo‘lib suriladi, bu bo‘yoq qurishining boshlang‘ich 
bosqichini bildiradi. SHisha plastinkaga bo‘yoq surkalgandan keyin uning yuzasida 
yupqa parda hosil bo‘lguncha o‘tgan vaqt bo‘yoqning boshlang‘ich qurish tezligini 
bildiradi. Bo‘yoqning to‘la qurish tezligini aniqlash uchun shisha plastinkalar 
qaytadan quritish shkafiga qo‘yiladi va vaqt-vaqti bilan plastinkani olib, uning 
bo‘yalgan yuzasiga bir bo‘lak paxta qo‘yiladi; paxta ustiga yog‘och taxtacha 
qo‘yiladi; uning ustiga esa 200 g li yuk qo‘yiladi. Oradan 30 sek o‘tgach yog‘och 
taxtacha olinadi va plastinka yuzasiga paxta tolalarining yopishgan-
yopishmaganligi ko‘rib chiqiladi. Agar bunda plastinka yuzasiga paxta tolalari 
yopishmasa, bo‘yoq, to‘la qurigan bo‘ladi. Bo‘yoqning to‘la qurish tezligi (sek da) 
deganda, qurish boshlangan vaqtdan to yuzasiga 200 g li yuk ostiga paxta qo‘yib 
bosganda, bo‘yoqqa mutlaqo yopishmaydigan darajagacha qurishi uchun ketgan 
vaqtni tushunmoq zarur. 
 
7- AMALIY MASHG'ULOT 
MAVZU;
BO'YOQ VA LOK MATERIALLARI TEXNOLOGIYASI 
Suyuk 
pigmentlangan 
lok-buyok 
materiallarini 
ishlab 
chikarish. 
Pigmentlangan materiallar bir fazali va ikki fazali suyuk koplama xosil kiluvchi 
tizimlar asosida tayyorlanadi. Birinchsiga oligomerlar (polimerlar) ning organik 

---

erituvchilardagi eritmalari, oliflar va tabiiy birikmalar eritmalari (sellyuloza 
efirlari, smolalar, bitumlar) tegishli bulsa, ikkinchisiga – polimerlarning suvli va 
organik dispersiyalari (organozollar va plasti zollar) tegishli. Kuyida eng kup 
tarkalgan misollardan emallar va suvli-dispersion buyoklari shlab chikrishni 
kuramiz. 
Emallar ishlab chikarish. Emallarni oligomerlar (polimerlar) ning organik 
erituvchilardagi eritmalarini pigmentlab olinadi. Ulardan ximoya va dekorativ 
funksiyalarini bajaruvchi, tashki yuza katlamlarga ishlatiladigan lok-buyok 
koplamalari olinadi. 
Emallar ishlab chikarish texnologik jarayonining asosiy operatsiyalari 
kuyidagilar: pigmentlarni (tuldiruvchilarni) oligomer (polimer) eritmasi bilan 
aralashtirish yoki pigment pastasini tayyorlash; pigment pastasini dispergirlash; 
emalni tuzib tarkiblash; tozalash va kadoklash. 
Pigment pastasini tayyorlash, odatda, maxsus aralashtirgichlar da amalga 
oshiriladi, jixozlarning konstruksiyasi dispergirlash operatsiyasining apparatura 
kurinishiga boglik. SHunday kilib, agar dispergirlash biser dispergatorlarida 
utkazilsa, u xoldapastalar tez aylanuvchan disksimon tishliar alashtirgichlarda 
tayyorlanadi. Agar dispergator sifatida sharli tegirmonlardan foydalanilsa, u xolda 
maxsus aralashtirgichlarga extiyoj bulmaydi va pastalarni bevosita sharli 
tegirmonda tayyorlanadi. 
Emal ishlab chikarish xar bir konkret xolatda ishlab chikarish masshtabi, 
tayyor maxsulot assortimenti va uning sifatiga bulgan talablarni xisobga olgan 
xolda tanlanishi lozim. 
Rasm 2. Rangli emallarni bazaviy emallar usulida uzluksiz ishlab 
chikarishning texnologik sxemasi : 
1-uzluksiz ishlovchi dissolver; 2-bunker; 3-shnekli dozator; 4, 14-dozalovchi 
agregatlar; 5-kizdirgich; 6,8,16-nasoslar; 7-biser dispergator; 9,13-aralashtirgich; 
10-dozalovchi nasos; 11,15-filtrlar; 12-yiguvchi sigim. YUkorida kurib utilgan 

---

sxemadan farkli ravishda bu erda ok pigment pastasi uzluksiz ishlovchi disolverda 
1 tayyorlanadi. Unga pigment shnekli dozator 3 orkalibunker dan 2 uzatiladi. 
Lokvaerituvchidozalovchi agregat 4 orkaliuzatiladi, bunda lokkizdirgichdan 5 
utadi. Disolverdan pigment pastasi nasos 6 yordamida biser dispergatoriga 7 
uzatiladi, undanesa nasos 8 yordamida ok bazaviy emallarolish uchun 
aralashtirgichga 
9 
uzatiladi. 
SHu 
aralashtirgichlarga 
nasos 
10 
yordamidalokkuyiladi. 
Sungratayyorokbazaviy 
emal 
filtrda 
11 
tozalanadivayiguvchisigimlarga 
12 
yigiladi. 
Rangli 
emallarni 
tarkiblash 
aralashtirgichlarda 13 utkaziladi. Buning uchun ok bazaviy emal, bir pigmentli 
pastalar (ular 1-chi rasmdgi sxemaga kura tayyorlanadi), erituvchilar va boshka 
zarur kushimchalar kerakli mikdorda dozalovchi agregat 14 orkali aralashtirgichga 
uzatiladi. Emalni standartizatsiyalash xam shu erda utkaziladi. Tayyor rangli emal 
filtrlarda 15 tozalanadi.