O‗quv-uslubiy qo‗llanma

leksikologiya
da 
o‗rganiladi. So‗zlar dastlab ikkiga bo‗linadi: bir ma‘noli va ko‗p ma‘noli so‗zlar. 
 
Bir ma‟noli so„zlar
—faqat o‗z ma‘nosiga ega bo‗lgan so‗zlardir: 
chumchuq, ravish, 
odam, daftar... 
 
Ko„p ma‟noli so„zlar
—polisemantik so‗zlar deyiladi. Bir so‗zning matn 
mazmunidan kelib chiqib, bir necha ma‘no ifodalashidir: 
ko‗z—inson a‘zosi; ko‗z—ishning 
ko‗zi; ko‗z—uzukning ko‗zi; ko‗z—derazaning ko‗zi... 
Ko‗p ma‘noli so‗zlarda bosh va ko‗chma ma‘no bo‗ladi.
 
Bosh ma‟no
—so‗zning matndan tashqarida ifodalaydigan ma‘nosidir.
 
Ko„chma ma‟no
—so‗zning matn tarkibidagi boshqa so‗zlar yordamida 
anglashiladigan ma‘nosidir. 

---

16 
Ko‗p ma‘noli so‗zlar: 
kitob, oltin, kumish, temir, gul, qora, sovuq, egri, achchiq, ish, 
chet, dog‗, oyoq, quloq, bosh, ko‗z, yoqa, tuyoq, o‗tkir, tilla, samovar, ingrar, 
So‗zlar shakl va ma‘no-munosabatiga ko‗ra bir qancha turlarga bo‗linadi: 
 
1. Zid ma‘noli so‗zlar (antonimlar)
—bir-biriga zid bo‗lgan narsa, harakat, belgi va 
miqdorni atab keluvchi so‗zlardir: 
katta-kichik, semiz-oriq, keldi-ketdi... 
Antonimlikni hosil qiluvchi 3 belgi bor: 
A) shakliy jihatdan har xillik; 
B) ma‘noviy jihatdan har xillik; 
V) ma‘nodagi o‗zaro zidlik. 
Eslatma: Tilimizdagi barcha so‗zlarda antonimlik yo‗q; fe‘llardagi bo‗lishlilik va 
bo‗lishsizlik antonimlikni hosil qilmaydi: 
ishladi—ishlamadi. 
Bir o‗zakli so‗zlar ham yasama bo‗lsa, antonim bo‗lishi mumkin: 
gulli—gulsiz... 
 
2. Ma‘nodosh so‗zlar (sinonimlar)
—shakli har xil, ma‘nosi bir-biriga yaqin 
so‗zlardir. Ma‘nodosh so‗zlar bir ma‘no doirasida turli ma‘no qirralarini ifodalovchi 
so‗zlardir: 
yuz, aft, bashara, chehra, jamol, turq... 
Sinonim so‗zlardan tuzilgan qator sinonimik qator deyiladi. Sinonimik qatordagi 
asosiy so‗z