Mavzu: O‘zbek adabiiy tili me`yorlari REJA:
1. Orfoepiya haqida ma`lumot
2. Unli tovushlar orfoepiyasi
3. Undosh tovushlar orfoepiyasi
Orfoepiya so'zlarni, ularning tarkibidagi tovushlarni, shuningdek, o'zak va qo'shimchalardan iborat so'z formalarini to'g'ri talaffuz qilish me’yorlari tizimidir. Tilshunoslikning bu tizim haqidagi bo'limi ham orfoepiya deyiladi. Orfoepik me'yorlar aslida adabiy til an'analariga, mos keladiganlari tanlanadi Hozirgi zamon davom fc'li qo'shimchasi
shevalarda -yapti -opti -utti -vot(ti) shakllarida qo'llanadi
Adabiy tilda shulardan y o 'q , k o 'z , o ta , a k a ,
a n o r boryapti variantlari adabiy talaffuz mc'yori (orfoepik norma) sifatida
saralangan.
To'g'ri talaffuz nutq madaniyatining muhim belgilaridan biri sanaladi. Adabiy tilda to'g'ri yozish qanchalik muhim bo'lsa, to'g'ri talaffuz ham shunchalik ahamiyatlidir. bir bo'g'inli so'zlarda qisqa va ingichka talaffuz qilinadi: til, tish, bil, sir kabi
q, g', x undoshlari bilan yondosh qo'llanganda
yo'g'on (orqa qator unli tarzida) talaffuz etiladi: qish, g'isht, xilkabi
h bilan yondosh bo'lganda ham biroz cho'ziq va ingichka
talaffuz qilinadi: hid, hind, his kabi
I I unlisining
Orfoepik
meyori
bir bo'g'inli so'zlarda va ko'p bo'g'inli so'zlarning urg'usiz bo'g'inida qisqa
k,g,yundoshlaridan keyin ingichka (old qator unli tarzida),
q, g', x undoshlaridan so'ng esa yo'g'on (orqa qator unli tarzida) talaffuz qilinadi
—uvchi, -uvaffikslari tarkibida cho'ziqroq aytiladi
U unlisining orfoepik me`yorlari
O' unlisi:
1) bir bo'g'inli so'zlarda, shuningdek ko'p bo'g'inli so'zlarning
urg'usiz bo'g'inida qisqa talaffuz etiladi: bo'r, to'r, ro'mol, so'roqkabi;
2) takroriy formalarning birinchi komponentida (urg'uli bo'g'inda) cho'ziq
talaffuz qilinadi: ko'p-ko'p, zo'r-zo'r, mo'l-mo'lkabi;
3) sayoz til orqa k,g,
til o'rta у va bo'g'iz undoshi (h) dan so'ng yumshoq (old qator) unli tarzida,
chuqur til orqa q,g',x undoshlaridan so'ng qattiq va yo'g'on (orqa qator)
unli tarzda talaffuz etiladi. Qiyos qiling: ko'l va qo'l, go'r va g'o'r, ho'l va
xo'r, yo'l va qo'rkabi.
