Органик кимё лабораториясида ишлаш қоидалари

BENZOL VA UNING GOMOLOGLARI 
 
Toluol, etilbenzol, ksilollar, trimetilbenzollar va boshqa mono-, di-, tri-, tetra 
alkilbenzollar benzolnnng muhim gomologlari bo’lib, ularning umumiy formulasi 
C
n
H
2n-6
bilan ifodalanadi: 
CH
3
CH
2
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3

---

168 
toluol etilbenzol o-ksilol m-ksilol 
o-dimetilbenzol m-dimetilbenzol 
1,2-dimetilbenzol 1,3-dimetilbenzol 
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
n-ksilol 1,2,3-trimetilbenzol 1,2,4-trimetilbenzol
n-dimetilbenzol
1,4-dimetilbenzol 
CH
3
CH
3
H
3
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
H
3
C
H
3
C
CH
3
CH
H
3
C
CH
3
1,2,4-trimetilbenzol geksametilbenzol 1-metil-4-izopropilbenzol 
(mezitilen) 
Sanoatda aromatik birikmalar olishning muhim manbai toshko’mirdir. 
Toshko’mirni quruq haydash (1000-1100°C da pechlarda qizdirish) yo’li bilan 
olinadigan toshko’mir smolasi (smoladan tashqari koks va koks gazlari ham hosil
bo’ladi) tarkibida 300 dan ortiq, aromatik birikma bo’ladi. Shu smoladan 160 dan 
ortiq mahsulot ajratib olinadi. 
Benzol va uning gomologlarini olishning bir necha sintetik usullari mavjud 
bo’lib, biz ularning ayrimlari bilan tajribalarda tanishamiz. 
Laboratoriya ishlari
 
Asbob va idishlar:
hovoncha, gaz o’tkazish nayi o’rnatilgan probka, gaz 
gorelkasi yoki spirt lampa, ajratgich voronka, teskari sovitgich o’rnatilgan 250 ml li 
tubi yumalok, kolba, Libiх sovitgichi, suv hammomi, shpatel, chinni kosacha, suv 
purkash nasosi, Byuхner voronkasi, qaynatgich, probirkalar, probirka tutqich, shtativ 
va uning qisqichlari. 
Reaktivlar:
beizoy kislota, natron ohak (agar natron ohak uzoq vaqt turgan 
bo’lsa, ishlatishdan oldin uni qizdirish kerak), suvsiz kalsiy хlorid, natriy benzoat, 
muz, natriy metali, absolyut efir, etil bromid, brombenzol, хloroform, toluol, benzol, 
uglerod (IV)- хlorid, suvsiz alyuminiy хlorid, naftalin, antratsen, etil spirt, 

---

169 
etilbenzol, ksilollar, bromli suv, sulfat kislotaning 2 n va 10 % li eritmalari, soda 
(quruq), kaliy permanganatning suvdagi 1% li eritmasi, kaliy permanganat 
kristallari.