Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences (E)issn: 2181-1784

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(2), Feb., 2023 
537 
* emotsiya va his-tuyg‘ularni ifoda etish; 
* suhbatning borishini tartibga solish; 
* boshqa shaxslarni nazorat qilish va ta’sir qilish; 
* so‘zlarning yetishmasligini to‘ldirish mumkin (masalan, velosiped haydashni 
o‘rganayotganda). 
Hamkor bilan suhbatlashganda, biz uning yuz ifodalarini, suhbatdoshimiz 
haqiqatan ham nimani o‘ylashini va his qilishini aytadigan imo-ishoralarini ko‘ramiz. 
Shunday qilib, o‘tirgan suhbatdosh oldinga egilib, o‘zi gapirmoqchi ekanligini aytadi. 
Orqaga suyanib, u allaqachon bizni tinglamoqchi. Oldinga egilgan iyak kuchli irodali 
bosimdan, o‘z manfaatlariga qat’iy rioya qilish istagidan dalolat beradi. Agar iyak 
ko‘tarilgan bo‘lsa va bosh to‘g‘ri bo‘lsa, unda sherik o‘zini kuchli holatda deb 
hisoblaydi. Mutaxassis sifatida tinglovchilar oldida so‘z yuritar ekanmiz, barkamol, 
o‘ziga ishongan mutaxassis obrazini uyg‘otishimiz kerak. Aks holda fikrimizga hech 
kim ishonmaydi. Bundan tashqari, tinglovchilar nutqimizning dastlabki soniyalarida 
biz haqimizda o‘z taassurotlarini qoldiradilar. Shu sababli, noverbal tilimizni 
boshqarish qobiliyati biz xohlagan tasvirni uyg‘otishga yordam bu til bizga sherik 
haqida aniqroq va adekvat fikrni shakllantirishga yordam beradi. 
Demak, muloqotning paralingvistik komponentlari: imo-ishoralar, ko‘z ifodasi, 
yuz ifodalari, tana harakati - bularning barchasi kinesika tomonidan o‘rganiladi 
(yunoncha kinesis - "harakat"). Kinesika mimika va imo-ishoralarga alohida e’tibor 
beradi.
Mimikalar (yunoncha. mimikos - "taqlid") - yuz ifodasi (ko‘zlar, qoshlar, 
lablar). Mimik vositalar deganda yuz mushaklarining harakatlari va boshning 
harakatlari tushuniladi. Bu harakatlarni ko‘rsatadigan an’anaviy belgilar (boshni 
qimirlatish) - boshni ma’lum bir tomonga burish. Mimika orqali o‘qituvchi his-
tuyg‘ularni yetkazadi, fikrni ta’kidlaydi (qoshlarini burish, tabassum qilish), sinfda 
muayyan bir holatni keltirib chiqaradi, tovush ritmini tartiblaydi, boshini egish 
noaniqlik, ikkilanish, yangi so‘z izlashni ifodalaydi. Noverbal muloqot asoschilari 
Charli Chaplin va boshqa so‘zsiz kino aktyorlaridir. Mimika, harakatlar, vegetativ 
ko‘rinishlar ("qizarmoq", "oqarib ketmoq", "terlamoq"), ko‘zlarning ifodasi, ko‘z 
qorachig‘ining kattaligi bo‘yicha biz insonning his-tuyg‘ularini baholaymiz. Eng aniq 
his-tuyg‘ular yuzda va turli xil pozalarda (zavq, qoniqish, qo‘rquv, dahshatni 
ifodalash) namoyon bo‘ladi. Amerikalik psixolog R.Vudvort yuz ifodalarini olti turga 
ajratdi: 
1) sevgi, baxt, quvonch, zavq; 
2) ajablanish; 
3) qo‘rquv, azoblanish; 

---