Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 2 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
79 
w
www.oriens.uz
February
2022
 
affektiv, stress va ekspressiv reaksiyalarni motiv tizimiga kiritmaydilar. Bir qator 
psixologlar motivni energetik, ma’noviy va ma’naviy tomonlarini o‘zaro 
solishtiradilar, ular motivni sof ma’nodagi energetik bioquvvat faolligining manbai 
sifatida talqin qilib, uning ma’noviy va ma’naviy jabhalarini hisobga olmay turib, 
o‘ziga xos ravishda tushuntirishga intiladilar. Jumladan, Z.Freyd (856-1939) 
motivning qonun -qoidalarini faqat dinamik energetik holat tariqasida talqin qiladi. 
Bir guruh chet el psixologlarining fikriga qaraganda, motiv – bu tajriba va 
reaksiyalarning energetik jabhasidan iboratdir (ushbu ta’rifga nisbatan munosabat 
o‘ta bahsli bo‘lganligi sababli mualliflarga tanqidiy fikr bildirishni tadqiqotning 
boshqa bo‘limida bildiramiz). 
O‘tgan asrda psixologlari motivlarni tushuntirishda va uning tarkibiy qismlarini 
belgilashda dinamik va ma’noviy (ma’naviy) tomonlarining uyg‘unligidan kelib 
chiqqan holda talqin qiladilar. Ularning ayrim namoyandalari qarashlarini tahlil qilish 
bilan cheklanamiz, xolos. S.L.Rubinshteyn motivning psixologik mohiyati to‘g‘risida 
quyidagi mulohazalarni bildiradi: motivatsiya – bu psixika orqali hosil bo‘ladigan 
determinatsiyadir; motiv – bu shaxs xulq-atvorining kognitivistik jarayonini bevosita 
tashqi olam bilan bog‘lovchi sub’ektiv tarzda aks etish demakdir. “Motiv inson 
faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab bo‘luvchi omil. Motiv shaxsni
harakatga va faoliyatga undovchi, ehtiyojning yuksak shakli sifatida paydo
bo‘luvchi ichki turtki hisoblanadi. Ehtiyoj va instinkt, mayl va hissiyot, ideal va
boshqalar motivlar jumlasiga kiradi”[1]. Bizningcha, shaxs o‘zining motivlari 
yordamida borliq bilan uzviy aloqada bo‘ladi. Insonning xulq-atvori (xulqi)ni 
harakatlantiruvchi kuchi sifatida namoyon bo‘luvchi motivlar shaxsning tuzilishida 
(tarkibida) yetakchi o‘rin egallaydi. Motivning tuzilish (strukturaviy) tarkibiga 
shaxsning yo‘nalishi, uning xarakteri, emotsional holati (his-tuyg‘usi), qobiliyati, 
ichki kechinmalari, faoliyati va bilish jarayonlari kiradi. Psixologiya fanida 
to‘plangan nazariy ma’lumotlarning ko‘rsatishicha, shuningdek, bir qator 
psixologlarning fikricha, xarakter shaxs motivlarining dinamik tomonlari asosini 
tashkil qiladi, degan ta’limot mavjud. Jumladan, xarakterning u yoki bu sifatlari sof 
dinamik xususiyatli tavsiflarni tashkil qilsa, qolganlari esa faqat dinamik tabiatinigina 
emas, balki uning ma’naviy va ma’noviy jabhalarini ham yuzaga keltiradi.