O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»


o ‘lchamlari va massalari, vaqt va hokazolarni bu jarayonlarning



Yüklə 0,53 Mb.
səhifə9/162
tarix14.12.2023
ölçüsü0,53 Mb.
#178239
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   162
Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrol-www.hozir.org

o ‘lchamlari va massalari, vaqt va hokazolarni bu jarayonlarning
yuzaga kelish sabablari, manbalarini bilmasdan, o ‘zining sezgisi
va tajribasi asosida o ‘lchay boshlagan.
Eng qadimgi o ‘lchash birliklari antropometrik, ya’ni inson-
ning muayyan a’zolariga muvofiqlikka yoki moyillikka asoslangan
holda kelib chiqqan o ‘lchash birliklari hisoblanadi. Masalan:
ladonqo‘ldagi bosh barmoq hisobga olinmagan holda qolgan
to ‘rtta barmoqning kengligi; fut — oyoq tagining uzunligi; pyad —
yozilgan bosh va ko‘rsatkich barmoqlar orasidagi masofa; qarich,
quloch, qadam va hokazolar.
Asrlar o ‘ta bizga yetib kelgan ba’zi o ‘lchov birliklari hozirda
ham ishlatiladi. Masalan, qadimgi janubi-sharqda «loviya doni»,
«no‘xatcha» ma’nosini bildirgan, turli qimmatbaho toshlarning
o ‘lchov birligi sifatida ishlatilgan — karat; dorishunoslikda og‘irlik
birligi sifatida qo‘llaniladigan, ingliz, fransuz, lotin va ispan tillarida
«bug‘doy doni» ma’nosini bildiruvchi gran va hokazolar.
Ba’zi tabiiy o ‘lchovlar ham uzoq o ‘tmishga ega. Ularning
dastlabkilaridan biri hamma yerda ishlatiladigan — vaqt o ‘lchov-
laridir. Munajjimlarning ko‘p yillik kuzatishlari natijasida qadimgi
Bobilda (Vavilonda) vaqt birligi sifatida yil, oy, soat tushunchalari
ishlatilgan. Keyinchalik Yerning o ‘z o ‘qi atrofida to ‘la aylanishiga
8





ketgan vaqtning 1/86400 qismi sekund (soniya) nomini olgan.
Qadimgi bobilliklar miloddan avvalgi II asrdayoq vaqtni minalarda
o ‘lchashgan. Mina taxminan ikki astronomik soat vaqt oralig‘iga

Yüklə 0,53 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   162




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin