O’smirlar o’rtasidagi nizoli vaziyatlarni bartaraf etishda hamkorlik masalalari

---

O’smirlar o’rtasidagi nizoli vaziyatlarni bartaraf etishda 
hamkorlik masalalari 
 
M.Abdulmadjidova
ADUPI
I.M.Sattarova
ADU
 
Annotatsiya: Maqolada o’smirlik davri-jadal va tekis bormagan jismoniy 
rivojlanish, jinsiy yetilish, shaxsiyatning o’zida, atrof-muhitni o’rab turgan kishilar 
bilan o’zaro munosabatda jiddiy o’zgarishlar bo’ladigan davr ekanligi. Ijtimoiy 
muhitning asosi bo’lgan oila, o’smir xulqi shakllanishiga katta ta’sir o’tkazishi va 
bunda o’smir yoshga kiruvchi bolalarni psixologik xususiyatlarini organgan holda 
maktab-oila-mahallalar hamkorligi muhim o’rin tutishi haqida fikr yuritilgan. 
Kalit so’zlar: extiyoj, shaxs, o’smir qiziqishlari, temperament va xarakter, 
xuquqbuzarlik, nizo, nizoli vaziyatlar, jinoyatchilik, maktab ta’limi, o’smir yoshi 
psixologik xususiyatlari 
Issues of cooperation in resolving conflicts between teenagers 
M.Abdulmadjidova 
ASUPI 
I.M.Sattarova 
ASU 
Abstract: Adolescence is a period of rapid and uneven physical development, 
sexual maturity, a period of significant changes in the personality and relationships 
with others. The family, which is the basis of the social environment, has a great 
influence on the formation of adolescent behavior, and school-family-neighborhood 
cooperation plays an important role in organizing the psychological characteristics of 
adolescents. 
Keywords: needs, personality, adolescent interests, temperament and character, 
delinquency, conflict, conflict situations, crime, school education, psychological 
characteristics of adolescence 
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev: “…har qanday jamiyat 
taraqqiyotida uning kelajagini ta’minlaydigan yosh avlodning sog‘lom va barkamol 
bo‘lib voyaga yetishi hal qiluvchi o‘rin tutadi. Shu sababli biz islohotlarimiz ko‘lami 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
602

---

va samarasini yanada oshirishda har tomonlama yetuk, zamonaviy bilim va 
hunarlarni 
puxta 
egallagan, 
azmu 
shijoatli, 
tashabbuskor 
yoshlarimizga 
tayanamiz…
1
”- deb yoshlarga yuksak ishonch bildirib turgan bir paytda yoshlar 
o’rtasida turli nizolarning kelib chiqishi to’g’ri kelmaydi.Bunga biz pedagog-
psixologlar jiddiy e’tibor berishimiz darkor. 
“…Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatadiki, yosh avlodni har tomonlama barkamol 
etib voyaga yetkazish uchun sarflangan sarmoya jamiyatga o‘n, yuz barobar ko‘p 
foyda keltiradi…
2
” 
Insoniyat o‘zining ko‘p ming yillik tarixi davomida katta ijtimoiy taraqqiyot 
yo‘lini bosib o‘tgan. Har bir davrda u yoki bu mamlakatda ayrim shaxslar tomonidan 
shunday ijtimoiy psixologik axamiyatga ega bo‘lgan fikr, g‘oya, nazariya, 
konsepsiyalar ilgari surilgan va amalga oshirilganki, shular tufayli davlat va xalqlar 
ravnaq topgan, ba’zida tushkunlikka uchragan. Ana shu ijtimoiy psixologik ta’sir 
etuvchi g‘oyalarni har tomonlama chuqur o‘rganish, taxlil etish, ular orasidan 
umumbashariy ahamiyatlilarini ajratib olib xozirgi davrga, ya’ni xayotga tadbiq etish 
nihoyatda ham amaliy, ham nazariy muammolardan biridir, chunki ularda ko‘p yillik 
tajriba mujassamlashgan.
O’smirlik davri-jadal va tekis bormagan jismoniy rivojlanish, jinsiy yetilish, 
shaxsiyatning o’zida, atrof-muhitni o’rab turgan kishilar bilan o’zaro munosabatda 
jiddiy o’zgarishlar bo’ladigan davrdir.Ijtimoiy muhitning asosi bo’lgan oila, o’smir 
xulqi shakllanishiga katta ta’sir o’tkazadi. An’anaviy tarzda tarbiya asosiy instituti 
oila hisoblanadi. O’smirning oilada olgan tarbiyasi keyin bir umrga saqlanib qoladi. 
Oilaning tarbiya instituti sifatida muhimligi shundaki, o’smir unda hayotining ko’p 
qismini o’tkazadi va shaxsga ta’sir etuvchi muddati bo’yicha birorta ham tarbiya 
institutlari oilaga teng kela olmaydi. 
O’smirlik chog’ida yuz beradigan fikrlash jarayonlarining murakkablashuvi, 
mavhumlashtirish, yaxlit holga keltirish va darajalash qobiliyatlarining shakllanishi, 
atrofdagi voqelikni tanqidiy anglash, ijtimoiy talablari, kechagi bolaning o’zining 
yangi ijtimoiy rolini qabul qilishi bilan o’zaro ta’sir etib, uning ma’naviy-axloqiy 
rivojlanishini rag’batlantiradi. 
O’zbeklarning aksariyati o’zining shaxsiy faravonligi to’g’risida emas, balki 
oilasining, qarindosh urug’lari va yaqin odamlarining, qo’shnilarining omon-esonligi 
to’g’risida g’amxo’rlik qilishni birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa oliy darajada 
ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir
3.
Huquqiy davlat qurishga intilayotgan O’zbekistonning asosiy konstitutsiyaviy 
talablaridan biri huquqiy-tartibotni mustahkamlash, jinoyatlarni oldini olish va ularni 
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil 29 dekabr 5 bet 
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil 29 dekabr 5-6 
bet 
3
I.A.Karimov. O`zbekiston buyuk kelajak sari. – T.: “O`zbekiston” nashriyoti, 1998, 21-bet. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
603

---

tugatish hisoblanadi. Keyingi paytlarda o’smirlar o’rtasida giyohvandlik va 
nashavandlik, o’z joniga qasd qilish, yoshlikdan ichkilikbozlikka ruju qo’yishdek 
salbiy holatlarning o’sishi keskin ijtimoiy muammo bo’lib qolmoqda. 
O’smirlik davrini qiyin o’tish davri deb bekorga aytilmaydi. Ana shu o’smirlik 
yoshida turli huquqbuzarliklar vujudga keladi. Bu davrda har bir shaxs bolalikdan 
o’smirlikka qadam qo’yadi, kuchli jismoniy hamda atrofdagilar bilan o’zaro 
munosabatda jiddiy o’zgarishlar ro’y beradi. Bunday qaltis davrni muvaffaqiyatli 
o’tishi faqat shaxsning o’ziga emas, balki uning ota-onasiga, atrofdagi katta 
yoshdagilarga ham bog’liqdir. 
Shaxsning shakllanishida o’smirlik yoshi, o’zining ijtimoiy va biologik 
rivojlanishida murakkab davr hisoblanadi. Ulkan hayot yo’lining mana shu muhim 
bir qismida, katta yoshdagi o’smir o’z oldiga kim bo’lish, nima, qanday va nima 
uchun erishish kabi masalalarni hal etishga to’g’ri keladi. Masalalarni qanday 
qo’yishni va jamiyat bilan uyg’unligi shaxsning kelajakdagi keng istiqboliga 
bog’langan holda, uning faolligi, barqarorligi, ma’naviy pokligi, maqsadga 
yo’nalganligi, betakrorligi, ijtimoiy va psixologik jihatdan mazmundorligi jamiyat 
uchun ham qimmatlidir. O’smirlik davrining qiyin davr bo’lishi ko’p jihatdan o’smir 
ruhiyatidagi o’zgarishlarni hisobga olmagan holda nizoli vaziyatlarni yuzaga keltirish 
sababli namoyon bo’lishi mumkin. 
Shu sababli o’smirlik yosh davrida mavjud nizoli vaziyatlarni tahlil qilish, 
o’smirlik inqirozlarining yengil bartaraf etilishiga va pedagogik jarayonni samarali 
amalga oshirishga xizmat qiladi. Bu davrda nizoli vaziyatlarning xilma-xil 
ko’rinishlari mavjud bo’ladi. Jumladan, o’smirning o’z tengdoshlari orasida qulay 
mavqega erisha olmasligi, o’qituvchilar bilan o’zaro munosabatlarning maqsadga 
muvofiq emasligi, oilaviy munosabatlardagi tushunmovchiliklar va hokazo.