Oвid haydarov
itoatkorlik – bu yuksak madaniyatlilik, ma‘naviyatlilik, ma‘rifatlilik
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
itoatkorlik – bu yuksak madaniyatlilik, ma‘naviyatlilik, ma‘rifatlilik
belgisidir. Qonunga itoatkorlikni insonning unga ko‗r-ko‗rona bo‗ysunishi ma‘nosida tushunmaslik lozim. Qonunning maqsad va vazifalarini, ma‘nosi-yu, insonparvarlik ahamiyatini ongli ravishda tushunib olish, unga ixtiyoriy rioya qilishga va uning asosida faoliyat yuritishga yordam beradi. Qonunlarga qat‘iy rioya etilishi jinoyatchilikning oldini olishning, qonun buzilishiga yo‗l qo‗ymaslikning zarur shartlaridan biri bo‗lib hisoblanadi. Qonunning kuchi, obro‗si, ta‘siri, amaliy ahamiyati hayotda uning halol, haqiqiy, odilona tatbiq etilishidadir. Agar qonun ijrochilari burchlari va mas‘uliyatlariga xolisona odilona yondashib, to‗g‗ri yo‗ldan toymay Vatan, davlat manfaati va taqdirini o‗zlari uchun oliy maqsad deb hisoblab qonunlarni turmushga adolatli qo‗llasalar, bundan davlat va jamiyat ham, xalq ham naf ko‗radi. ―Qonun – ijrosi bilan kuchli‖ – degan iboraga urg‗u beradigan bo‗lsak, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatida qonunlarni ijro etishda halollik va adolat asosida ish yuritish mutasaddilar uchun asosiy maqsad, jamiyat, xalq va Vatan oldidagi buyuk insoniy burch, yuksak mas‘uliyat bo‗lmog‗i lozim. Demokratik huquqiy davlatni shakllantirish jamiyatda qonunning hukmronligini qaror toptirishni taqozo etadi. Chinakam huquqiy davlat barpo etmoq uchun mamlakatda adolatli, insonparvar demokratik qonunlar tantana qilmog‗i lozim. Qonunning oliyligi davlat va jamiyat hayotining muqaddas prinsiplaridan biridir. Ijtimoiy siyosiy turmushda qonun muqaddas sanalib, uning yuksak nufuzga ega bo‗lishining boisi shuki, unda xalqning irodasi, xohish va istaklari, manfaat va intilishlari o‗zining ifodasini topadi. Shunisi diqqatga sazovorki, mamlakatda bozor munosabatlariga o‗tishning O‗zbekistonning Birinchi Prezidenti I. Karimov tomonidan e‘lon qilingan besh prinsipi orasida qonunning hamma narsadan ustun bo‗lishi va qonunga itoatkorlik prinsipi alohida o‗rin tutadi. ―Chinakam demokratik jamiyatda Prezident ham, oddiy fuqaro ham qonunga rioya etadi. Boshqa iloji yo‗q‖ 1 . 1 Каримов И.А. ―Янги уй қурмай туриб, эскисини бузманг‖. –Т.: Ўзбекистон, 1993, 22-б. 62 4. Mamlakatimizni demokratik yangilashning bugungi bosqichdagi eng muhim yo‗nalishlaridan biri bu - qonun ustuvorligi va qonuniylikni mustahkamlash, shaxs huquqi va manfaatlarini ishonchli himoya qilishga qaratilgan sud-huquq tizimini izchil demokratlashtirish va liberallashtirishdan iboratdir. Biz mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab islohotlarning mazkur yo‗nalishiga alohida e‘tibor qaratganimiz bejiz emas. Ana shunday yondashuv tufayli bu boradagi ishlarning ko‗lami, miqyosi va samaradorligi keyingi o‗n yillikda nihoyatda kengayib, yangi bosqichga ko‗tarilganini ko‗p-ko‗p misollarda ko‗rish mumkin. Avvalo, sud hokimiyatini bosqichma-bosqich mustahkamlab borish, sudning mustaqilligini ta‘minlash, uni sobiq tuzumda bo‗lgani kabi qatag‗on quroli va jazolash idorasi sifatidagi organ emas, balki inson va fuqaro huquq va erkinliklarini ishonchli himoya va muhofaza etishga xizmat qiladigan tom ma‘nodagi mustaqil davlat institutiga aylantirishga qaratilgan keng ko‗lamli tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlar amalga oshirildi. Ayni paytda sudyalik lavozimiga nomzodlarni taqdim etish, sudyalarning vakolatini to‗xtatish va muddatidan oldin tugatish, ularga nisbatan intizomiy ish yurituvni qo‗zg‗atish vazifalari Adliya vazirligi vakolatidan chiqarilgani ham bu borada muhim qadam bo‗ldi. Bundan tashqari, sudlar faoliyatini tashkiliy jihatdan ta‘minlash, xususan, sud tizimi uchun kadrlar masalalari bilan shug‗ullanish vazifasi maxsus organ — O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo‗yicha oliy malaka komissiyasiga yuklatilganini qayd etish lozim. Shular qatorida O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzurida maxsus vakolatli tuzilma - Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini moddiy-texnik va moliyaviy ta‘minlash departamenti tashkil etilgan edi. Keyinchalik ushbu department tugatilib, o‗niga Bosh prokuratura huzuridagi majburiy ijro byurosi tashkil etildi. 2017 yilda esa sud – huquq sohasida katta o‗zgarishlar amalga oshirildi. Jumladan, Oliy xo‗jalik sudi Oliy sud tarkibiga qo‗shilib, yagona sud hokimiyati oliy organi Oliy sud qayta tashkil etildi. Sud sohasida ma‘muriy va iqtisodiy sud kabi yangi tarmoqlar tashkil etildi. Fuqarolarning sud orqali himoyalanish kafolatlari jiddiy tarzda kuchaytirildi, ushbu kafolatdan foydalanish imkoniyatlarini yanada kengaytirishni ta‘minlash bo‗yicha katta ko‗lamdagi chora-tadbirlar amalga oshirildi. 63 Hozirgi vaqtda mamlakatimizda prokuror va advokatning tengligini, jinoyat va fuqarolik ishlari bo‗yicha sud faoliyatining barcha bosqichlarida o‗zaro tortishuv bo‗lishini ta‘minlashga, odil sudlovning sifati va tezkorligini oshirishga qaratilgan keng ko‗lamli chora-tadbirlar izchil amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, 2008 yilda «Advokatura instituti takomillashtirilishi munosabati bilan O‗zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‗zgartish va qo‗shimchalar kiritish to‗g‗risida»gi Qonunning qabul qilinishi bu borada g‗oyat muhim ahamiyat kasb etdi. Qonunda advokatning professional faoliyatiga to‗sqinlik qilish, uning o‗z himoyasi ostidagi shaxsga nisbatan pozitsiyasini o‗zgartirish maqsadida har qanday shaklda ta‘sir o‗tkazishga qaratilgan harakatlar uchun javobgarlik belgilanganini e‘tirof etish zarur. Ma‘lumki, O‗zbekistonda 2008 yilning 1 yanvaridan boshlab o‗lim jazosi bekor qilindi va uning o‗rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazo turi joriy etildi. Mamlakatimizda o‗lim jazosining bekor qilinishi xalqaro hamjamiyatning katta e‘tibor va e‘tirofiga sazovor bo‗lgani albatta ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga molik o‗ta muhim voqeadir. Nufuzli xorijiy ekspertlarning ta‘kidlashiga ko‗ra, ushbu chora va bu sohada yuqorida ko‗rsatilgan boshqa bir qator ishlarning amalga oshirilishi bilan O‗zbekistonda dunyodagi eng liberal jinoiy jazo tizimlaridan biri yaratildi. Xalqaro ekspertlarning bu boradagi qiyosiy tahlillari shuni ko‗rsatmoqdaki, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi Germaniya va Polshada 5 ta, Belgiya va Rossiyada 6 ta, Daniyada 9 ta, SHvetsiyada 13 ta, Fransiyada 18 ta, Gollandiyada 19 ta jinoyat turi bo‗yicha tayinlanishi mumkin. O‗zbekistonda esa umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi bo‗lib, faqat ikki turdagi jinoyat, ya‘ni javobgarlikni og‗irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o‗ldirish va terrorizm uchun tayinlanadi. Ushbu jazo turi bizning mamlakatimizda xotin-qizlarga, jinoyat sodir etgan paytda 18 yoshga etmagan shaxslarga va yoshi 60 dan oshgan erkaklarga nisbatan qo‗llanilishi mumkin emas. Bu borada «Xabeas korpus» institutining joriy etilishi, ya‘ni 2008 yildan ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishga sanksiya berish huquqi prokurordan sudga o‗tkazilishi prinsipial qadam bo‗ldi. Ushbu qarorning o‗z vaqtida va puxta o‗ylab qabul qilingani bugungi kunda ko‗pgina amaliy misollarda o‗z isbotini topmoqda. Mazkur institutning amaliyotga tatbiq etilishi insonning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari, uning 64 daxlsizligini himoya qilishda muhim omil sifatida namoyon bo‗lmoqda. Ushbu institut joriy etilgan 2008 yilning yanvaridan buyon sudlar tomonidan dastlabki tergov organlariga 700 martadan ortiq holatda mazkur ehtiyot chorasini qo‗llash rad qilingani ham buni yaqqol tasdiqlab turibdi. Shuningdek, huquqni qo‗llash va sud amaliyotiga 2001 yildan boshlab yarashuv instituti kiritildi va u samarali faoliyat ko‗rsatmoqda. Yarashuv institutining talabiga ko‗ra, ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan jinoiy qilmishni sodir etgan shaxs jabrlanuvchiga etkazilgan zararni to‗liq qoplab bergan taqdirda jinoiy javobgarlikka tortilmaydi. Mazkur institutning samaradorligi hamda o‗zbek xalqining rahmdillik va kechirimlilik kabi ko‗p asrlik an‘analariga mosligi uning izchillik bilan kengayib borishiga asos bo‗ldi. Hozirgi kunda 53 ta jinoyat tarkibi bo‗yicha yarashuv institutini qo‗llash imkoniyati nazarda tutilgan. Shu borada yana bir misolga e‘tibor beraylik. Yarashuv institutining joriy etilishi natijasida o‗tgan davr mobaynida 100 ming nafarga yaqin fuqaro jinoiy javobgarlikdan ozod etildi. 2010 yilning 12 noyabrida O‗zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimov tomonidan bayon qilingan ―Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsepsiyasi‖da sud-huquq sohasida bir qancha islohotlarni amalga oshirish taklif qilingan edi. Ushbu konsepsiyada yurtimizda huquqiy davlat asoslarini tobora takomillashtirish va aholining huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish hal qiluvchi vazifa bo‗lib qolishi ta‘kidlangan. Zero, jamiyatning demokratiya yo‗lidan jadal rivojlanishi va bu boradagi islohotlarning samarasi ko‗p jihatdan odamlarning huquqiy ongi va madaniyati darajasiga bog‗liq. Hokimiyatlar bo‗linishiga oid konstitutsiyaviy prinsipni izchil amalga oshirish maqsadida «Sudlar to‗g‗risida»gi Qonun yangi tahrirda qabul qilindi, shuningdek, bu davrda jinoyat-protsessual, fuqarolik-protsessual qonunchiligiga tegishli o‗zgartish va qo‗shimchalar kiritildi. Bu esa o‗z navbatida sud tizimini ijro etuvchi hokimiyat organlari nazorati va ta‘siridan chiqarish imkonini berganini alohida ta‘kidlash lozim. 2017 - 2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasining ikkinchi ustuvor yo‗nalishi - qonun ustuvorligini ta‘minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilish deb ataladi. Ushbu ustuvor yo‗nalishda sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini ta‘minlash, sudning nufuzini oshirish, sud tizimini demokratlashtirish va takomillashtirish; 65 sudyalar va sud apparati xodimlarining mavqeini, moddiy rag‗batlantirish va ijtimoiy ta‘minot darajasini oshirish, sudlarning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash; sudyalarga g‗ayriqonuniy tarzda ta‘sir o‗tkazishga yo‗l qo‗ymaslik bo‗yicha ta‘sirchan choralar ko‗rish; sudning mustaqilligi va beg‗arazligi, sud protsessida tomonlarining tortishuvi va teng huquqlik tamoyillarini har tomonlama tatbiq etish; «Xabeas korpus» institutini qo‗llash sohasini kengaytirish, tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirish; sudlarni yanada ixtisoslashtirish, sud apparatini mustahkamlash; sudlar faoliyatiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish kabilarni ko‗zda tutadi. Hozirgi paytda insonning huquq hamda erkinliklarini ta‘minlash mexanizmini yanada takomillashtirish maqsadida inson va fuqaro huquq hamda erkinliklarining kafolatlari to‗g‗risida qonun qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Inson huquqlari g‗oyasi milliy parlamentimiz faoliyatida doimiy o‗rin egallashi darkor. Har qanday qonun ishlab chiqilayotgan va muhokama etilayotgan paytda insonning asosiy huquqlariga qanchalik mos kelishiga alohida e‘tibor qaratish zarur. Ana shu prinsiplarga og‗ishmay rioya etilgan taqdirdagina chinakam fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat barpo etish mumkin. Shunday qilib, O‗zbekistonda huquqiy davlat barpo etish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish maqsadida Konstitutsiya va qonunlarning ustuvorligini ta‘minlash uchun kompleks tashkiliy huquqiy kafolatlar yaratildi. Albatta, konstitutsiyaviy huquqiy kafolatlar va yuridik mexanizmlarni muttasil takomillashtirib, ularning samaradorligini oshirib borish lozim. Shu o‗rinda Konstitutsiya va qonunlar ustuvorligini ta‘minlashning iqtisodiy, siyosiy, ma‘naviy-axloqiy, ruhiy kafolatlari ham mavjudligini esdan chiqarmaslik lozim. Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|