Oвid haydarov

Birinchidan,  qonunni  qabul  qilish  davridagi  jamiyat  taraqqiyoti 
darajasi 
bilan 
uni 
amalga 
oshirish 
imkoniyati 
o‗rtasidagi 
nomutanosiblikning mavjudligidir; 
Ikkinchidan,  qonunlarni  yaratishdagi  mahorat  va  salohiyatning 
(professionalizm) yetishmasligidir;  
Uchinchidan,  fuqarolarning  ham  qonunlardan  to‗la  foydalanishga 
salohiyati yetarli darajada bo‗lmasligi. Ammo, nima bo‗lganda ham qabul 

---

56 
 
qilingan  qonunlarga  amal  qilish  hayotiy  zaruriyat  hisoblanadi.  Chunki,  u 
nafaqat,  huquqlar  tizimi  bilan,  shuningdek  mamlakatning  iqtisodiy, 
ijtimoiy-siyosiy  va  ma‘naviy-ma‘rifiy  hayoti  bilan  bog‗liqdir.  Ularni 
o‗zida  ifodalagan  qonunlarning  ―ishonmasligi‖  yoki  poymol  qilinishi 
mavjud ekan, jamiyat hayotida ijobiy o‗zgarishlar sodir bo‗lmaydi.  
Mamlakat  va  fuqarolar  manfaatlarining  uyg‗un  holatda  amalga 
oshishining asosiy mexanizmi qonunlar oldida oddiy fuqarodan tortib eng 
yuqori  lavozimni  egallab  turgan  amaldorlarga  barobarligi,  ularning 
qonunlarga  so‗zsiz  itoat  qilishi  hisoblanadi.  Bu  tamoyilni  shakllantirish 
O‗zbekistonda  qurilayotgan  demokratik  jamiyatning  asosiy  vazifasi 
sifatida qaralmoqda.  
Qonun  ustuvorligiga  xilof  ish  qilish  va  unga  mensimay  qarash, 
mansabdor  shaxslar  tomonidan  qonunlarning  oyoq  osti  qilinishi,  ulardan 
g‗arazli  maqsadlarda  foydalanish  qonunlarni  obro‗sizlantiradi,  davlat  va 
jamiyatning  ma‘naviy  asoslariga  putur  yetkazadi,  xalqning  noroziligiga, 
haqqoniy  e‘tirozlariga  sabab  bo‗ladi.  Ayniqsa,  fuqarolarning  davlat 
tuzilmalari  bilan  munosabatlari  jarayonida  qonunlarga  rioya  etilishi  yoki 
rioya  etilmasligi  fuqaro  –  davlat  munosabatlarining  butun  bir  tizimdagi 
ijtimoiy adolat qoidalarining holatini belgilab beradi.  
Shu  o‗rinda  mahalliy  hokimiyat  vakillari  to‗g‗risida  alohida  to‗xtalib 
o‗tish  zarur.  Zero,  islohotlarni  amalga  oshirishda,  joylarda  adolat 
qoidalarini  o‗rnatishda  ularning  o‗rni  katta  bo‗lishi  zarur.  Buning  o‗rniga 
mahalliy hokimiyat vakillari, hatto hokimlar tomonidan inson huquqlarini 
buzish holatlari, afsuski sodir etilmoqda.  
Xulosa  qilib  aytganda,  qonun  ustuvorligi  quyidagi  uch  holatda 
o‗zining to‗liq ifodasini topadi: 
Birinchidan, qabul qilinayotgan qonunlar va boshqa normativ huquqiy 
hujjatlar  adolat  prinsipiga,  inson  huquqi  va  manfaatlaridan  kelib  chiqib, 
ijtimoiy jihatdan asoslangan bo‗lishi kerak. 
 Ikkinchidan,  barcha  qonunlar  va  boshqa  normativ  huquqiy  hujjatlar 
talabi  barcha  davlat  organlari,  mansabdor  shaxslar,  nodavlat  tashkilotlari 
va fuqarolar tomonidan qat‘iy bajarilishi shart
1
.  
Uchinchidan,  barcha  normativ-huquqiy  hujjatlar  Konstitutsiya  va 
qonunlarga mos bo‗lishi shart.  
Demak,  demokratik  jamiyatning  muhim  tamoyili  bo‗lgan  qonun 
ustuvorligi  mamlakatimizda  barpo  etilayotgan  fuqarolik  jamiyati 
qurishning asosidir.  
                                                           
1
 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон, 2017. – Б. 7. 

---

57 
 
2.  Huquqiy  demokratiyaga  asoslangan  jamiyatda  qonun  ustuvorligi 
prinsipini  ta‘minlovchi  asosiy  shartlardan  biri  hokimiyatlar  bo‗linishi 
tamoyilining  real  joriy  etilganligidir.  Bu  tamoyilga  ko‗ra  qonun 
chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyati  bo‗g‗inlari  o‗zlarining 
Konstitutsiyada  va  qonunda  belgilangan  vakolatlari  doirasida  faoliyat 
yuritadilar.  Hokimiyatlarning  oqilona  taqsimlanishi  davlat  tuzilmalarining 
samarali  ishlashi,  suiste‘mollarning  bartaraf  etilishi,  inson  huquq  va 
erkinliklari  amalda  ta‘minlanishi,  umuman,  demokratiya  va  qonun 
ustuvorligining muhim garovi hisoblanadi.  
Davlat  hokimiyatining  taqsimlanish  tamoyili,  ya‘ni  davlat 
hokimiyatining  qonun  chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyatiga 
bo‗linishi demokratik huquqiy  davlatga xosdir.  O‗zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasida  hokimiyatning  taqsimlanishi  Asosiy  qonun  darajasida 
mustahkamlangan. 
Xususan, 
Konstitutsiyaning 
11-moddasida: 
―O‗zbekiston  Respublikasi  davlat  hokimiyatining  tizimi-hokimiyatning 
qonun  chiqaruvchi,  ijro  etuvchi,  sud  hokimiyatiga  bo‗linishi  tamoyiliga 
asoslanadi‖,  deb  belgilab  qo‗yilgan.  Mazkur  tamoyil  davlat  idoralari 
faoliyatining  samarali  bo‗lishiga  shart-sharoit  yaratadi,  ayni  paytda, 
hokimiyatning suiste‘mol qilinishiga chek qo‗yadi. 
O‗zbekiston  Respublikasining  qonun  chiqaruvchi  oliy  organi  Oliy 
Majlis  deb  ataladi.  Oliy  Majlis  oliy  vakillik  organi  bo‗lib  qonun 
chiqaruvchi  hokimiyatni  amalga  oshiradi.  Mustaqillik  qo‗lga  kiritilgan 
dastlabki  paytlardanoq  O‗zbekistonda  demokratiyani  taraqqiy  toptirish 
uchun hozirgi zamon jahon standartlariga javob bera oladigan samarali va 
ishchan  parlamentni  shakllantirish  zarur  edi.  ―Bosqichma-bosqichlilik‖ 
tamoyiliga  amal  qilgan  islohotchi-davlat  ushbu  jarayonni  quyidagi 
bosqichlarda o‗tkazdi: O‗zSSR Oliy Sovetidan – mustaqil O‗zbekistonning 
Oliy  Sovetiga,  undan  O‗zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisiga  va 
yarimprofessional  bir  palatali  parlamentdan  –  ikki  palatali  professional 
parlamentga.  
Oliy 
Majlisga 
birinchi 
saylovlar 
1994 
yil 
25 
dekabrda 
ko‗ppartiyaviylik  va  muqobillik  asosida  o‗tdi.  250  ta  deputatlik  mandati 
uchun 634 nafar nomzod kurash olib bordi.   
Parlament  faoliyatini  kuchaytirishga,  shu  jumladan,  qonunchilik 
jarayonini  to‗la  professionallashtirishga,  qabul  qilinayotgan  qonun  va 
qarorlarning  sifatini  oshirishga  bo‗lgan  ehtiyoj  –  ikki  palatali  parlament 
tizimiga  o‗tishning  asosiy  sabablaridan  biri  bo‗ldi.  Dastlab  bir  palatali 
parlament  –  Oliy  Majlis  tashkil  etilgan  bo‗lsa,  keyinchalik  davlat 
boshqaruvi  sohasi  modernizatsiyalashuvining  mantiqiy  davomi  o‗laroq 

---

58 
 
Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senat (oliy palata)dan tarkib topgan 
ikki  palatali  parlament  tashkil  topdi.  Ikki  palatali  parlamentga  birinchi 
saylovlar 2004 yil 26 dekabrda o‗tkazildi. 
Bundan  tashqari,  taqsimlangan  vakilliklarga  ham  ehtiyoj  tug‗ildi, 
ya‘ni  quyi  palatani  partiyalar  va  fuqarolar  tashabbuskor  guruhlaridan 
saylangan  deputatlar  bilan  shakllantirish  (120  nafar),  yuqori  palatani 
joylardagi  hokimiyat  organlari  vakillari  (Qoraqalpog‗iston,  Toshkent 
shahri  va  viloyatlardagi  deputatlarning  mahalliy  kengashlaridan  6 
kishidan)  va  mamlakat  Prezidenti  tayinlaydigan  16  nafar  senator  bilan 
to‗ldiriladigan bo‗ldi (jami 100 nafar senator).  
2008  yilda  saylov  qonunchiligiga  kiritilgan  o‗zgartirishlarga  binoan 
Qonunchilik  palatasi  deputatlari  o‗rinlarining  soni  120  tadan  150  taga 
oshirildi.  Shundan  15  tasi  O‗zbekiston  Ekologik  harakatidan  va  135  tasi 
siyosiy partiyalardan saylanishi belgilab qo‗yildi.      
O‗zbekiston  Respublikasining  ―Xalq  deputatlari  viloyat,  tuman  va 
shahar  Kengashlariga  saylov  to‗g‗risida‖gi    Qonuniga  binoan    xalq 
deputatlari Kengashlariga ―saylov kuni yigirma bir yoshga to‗lgan hamda 
kamida besh yil O‗zbekiston Respublikasi hududida muqim yashayotgan‖
1
 
fuqarolar  saylanish  huquqiga  egadirlar.  Oliy  Majlis  umumdavlat 
ahamiyatiga  ega  oliy    qarorlar  qabul  qiluvchi  organ  bo‗lgani  uchun  ham 
Konstitutsiyada    (77-modda)  uning  har  ikkala  palatasi  –  Qonunchilik 
palatasiga  deputat  va  Senatga  a‘zo  bo‗lib  saylanish  huquqini    25  yoshga 
to‗lgan  fuqarolarga berilishi mustahkamlandi
2
.