Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

XXasrning 50-60 yillarida suv inshootlarining qurilishi va bunda o'zbek xalqining mehnat
jasorati. Respublika dexkonchiligi kadimdan sun'iy sugorishga asoslangan o'zbek xalki suvni obi xayot deb
ardoklaydi.Kanaltar kurish, eskilarini ta'mirlash, ariklami tozalash ishlari doimo xashar yuli bilan amalga
oshirilgan.Bu an "ana xozirgacha davom etadi.50-yillaming urtalarida Sirdaryoda Boyovut kanali, Fargona
va Namangan viloyatlari orkali utgan Oxunboboev nomli kanal, Kdshkadaryo, Samarkand viloyatlarida Eski
Angor kanali kurildi. 1954 yili Namangan viloyatida

Kosonsoy suv om bori ishga tushiriIdi.Ittifok xukumatining kursatrnasi bilan 1956 yili paxtani kupaytirish maksadida Mirzachuldagi 300 ming gektar unumdor erlarni uzlashtirishga karor kilindi.SHu munosabat bilan 1961-yili 127 km.uzunlikdagi Janubiy Mirzachul kanali kurildi.1968-yili 63 km.uzunlikdagi Markaziy Mirzachul kanali kurildi.Amudaryodan Buxoroga suv etkazish maksadida 1965-yili uzunligi 200 km .bulgan Amu-Buxoro kanali kurildi. Uning suvini 67 m.blandlikga torgi b beruvchi yirik nasos stansiyalari bunyod etildi.Bu kanal BV'xoro viloyatidagi 90 ming gektar er, 26 ming gektar yangi erlar sutorildi.Bundan tashkari Kizil kum saxrosida maydoni 300 ming gektardan ortik bulgan yaylovlar sugorildi.Karshi dashli.Surxon-SHerobod vodnysini uzlashtirish munosabati bilan Janubiy Surxon suv ombori, Zang, SHerobod va Amu-Zang kanallarining kurilishi Surxon-SHerobod vodiysini sugorishga imkon berdi.Respublikada yirik suv omborlari xam bunyod etildi.Urushdan keyingi ikki un yillikda 10 ta suv ombori kurildi.Jumladan Buxom viloyatida Kuyimazor, Kashkadaryo viloyatida CHimkurgon, Toshkcnt viloyatida Toshkent suv omborlari ishga tushirildi.Paxta maydonlarini kengaytirish maksadida sovet xuku magi tomonidan sugorish inshootlari tarmogining shiddat bilan kengaytirilishi respublika uchun katta salbiy okibatlarga olib keldi. Kanallar, suv omborlari va boshka suv inshootlari kurik erlarni uzlashtirish imkonini berdi.SHu bilan birga, bu inshootlar yakin atrofidagi joylarga salbiy ta'sir kursatdi.Bu irrigatsiya kurilishlari natijasida er osti suvlari satxi yukoriga kutarib, xaydaladigan erlami shur va botkok bosdi, bog-roglar, tokzorlar kurib koldi.

209. Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda O'zbekistonning iqtisodiy hayoti. Dunedagi barcha mustamlakachi davlatlar singari shurolar davlati xam Uzb-ni uzining xom ashyo etkazib beruvchi ulkasiga aylantirish siyosatini yuritdi, ogir sanoatni rivojlantirishga ataylab yul bermadi. Urushdan Uzb-n butunlay

xoldan toyib, xartomonlamakiyinchiliklar girdobiga botgan xollachikdi. Sovet davlati xech kanaka yirik sanoat korxonasinn Uzb-da kurmadi va kurish i xam mumkin emas edi. Uzb-n tutgoogida kurilgan va ma'lum darajada axamiyatlirok bulgan sanoat korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysimgan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlantarildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurnlib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va a) oka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaetgan narsalarning 60 foizini esa mashiujnalar, asbob-uskunalar, epgil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi. Mi dlin nafsoniyatga katti к tegadigan jumbok kuzga erkin tashlanib koldi. Resp-ka uzi ter tuki b etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan judakimmatli xom ashe maxsulotlari - paxta, nitron, kaprolaktam va boshkalami uzidatayer maxsulot tarzida ishlab chikarish imkoniyati bulmaganligndan, uni tayer maxsulot tovarlam shaklida bir necha barrobar kimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbuo bulli. Natijada xaet uchun goyat zarur va kimmatli xom ashelami ishlab chikaraetgan Uzb-n bu maxsulotlami etishtirishda foyda emas, zarar kurdi.

210. Urushdan keyingi yillarda O'zbekiston iqtisodiyotini boshqarish sohasidagi xatolar.

Dunedagi barcha mustamlakachi davlatlar singari shurolar davlati xam Uzb-ni uzining xom ashyo etkazib beruvchi ulkasiga aylantirish siyosatini yuritdi, ogir sanoatni rivojlantirishga ataylab yul bermadi. Urushdan Uzb-n butunlay xoldan toyib, xar tomonlama kiyinchilikiar girdobiga botgan xolda chikdi. Sovet davlati xech kanaka yirik sanoat korxonasini Uzb-da kurmadi va kurishi xam mumkin emas edi. Uzb-n tuprogida kurilgan va ma'lum darajada axamiyatlirok bulgan sanoat korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysungan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlantarildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurilib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va atoka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaetggn narsalarning 60 foizini esa mashun'naiar, asbob-u( kunalar, engil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi

211. XX asrning 50-70 yillarida o'tkazilgan iqtisodiy islohotlar, ularningsamarasizligi.. Uzb-i
tuprogida kurilgan va ma'lum darajlda axamiyatlirok bulgan sanoat

korxonalarining 30 foizi Ittifok tasarrufida, 60 foizi ittifok-respublika tasarrufida bulib, batamom Markazga buysunar edi. Fakat 10 foizgina sanoat korxonasi bevosita Uzb-ga buysungan va resp-ka iktisodietida xal kiluvchi urin tutmagan. 1946-1985 yyillarda Uzb-da elektroenergiya sanoati rivojlaktirildi. Engil va ozi-ovkat sanoatining bir kator korxonalarnp kurilib ishga tushirildi. Uzb-da shurolar xukumatining rangli va kora metallurgiya, kumir ishlab chikarish, gaz va neft maxsulotlarini kazib chikarish, transport va al oka tarmoklarini rivojlantirish, kapital kurilishi xam da shaxarsozlik kabi soxalarga e'tabor berganligi tutrisida keragidan ortikcha ezilgan. Xullas, sovetlar davrida Uzb-n ogir vaziyatga tushib koldi. Resp-dan chetga chikarilaetgan maxsulotning 2\3 kismi xom ashe xissasiga tugri keldi. Uzb-ga chetdan keltirilaettan narsalarning 60 foizini esa mashuiinalar, asbob-uskunalar, engil sanoat va ozik-ovkat sanoati maxsulotlari tashkil etdi. Millny nafsoniyatga katti к tegadigan jumbok kuzga erkin tashlanib koldi. Resp-ka uzi ter tukib etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan juda kimmatli xom ashe maxsulotlari -paxta, nitron, kaprolaktam va boshkalami uzida tayer maxsulot tarzida ishlab chikarish imkoniyati bulmaganligndan, uni tayer maxsulot tovarlari shaklida bir necha barrobar kimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbuo buldi. Natijada xaet uchun goyat zarur va kimmatli xom ashelarni ishlab chikaraetgan Uzb-n bu maxsulotlami etishtirishda foyda emas, zarar kurdi

212. Paxta yakka hokimligining oqibatlari ekologik holatning buzilishi. Paxtachilikning moddiy-

texnik bazasi mexanizatsiya barcha kishlok xujaiigi soxalari, jumladan paxtachiliknn rivojlantirishning eng muxim omklidir. Urushdan keyingi dastlabki yillarda kishlok xujaligi ishlab chikarishda xar xil turdagi texnika juda xam etishmas edi. Paxta kulda terilar, traktorlar bilan er xaydalib ugitlar solinar, xosil paxta punktlarigacha ot aravalarda xam olib borilar edi. Bulaming xammasi talaygina vakt sarflab, juda kup odamlami ishlatishni talab kilar edi. SHu sababdan paxtachilikni rivojlantimshda uning moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash asosiy masala bulib koldi. Buni xamma tushunar va shu masalalarni xal kilish uchun respublika barcha choralami kurar edi. Birok xayot bir joyda tuxtab kolmadi. Uzbekistonning kishlok xujaligi, asosan paxtachiligi xam rivojianibbordi. 1951 yili bu ugitlar O"9 mln. lonnani tashkil etgan bulsa, 1980 yili ularning mnkdori 5 mln tonnadan oshib ketdi. Paxta dalalariga aviatsiya erdam ila kimyoviy ishlov berish xam bunga kattagina yul ochdi. 7-yillarda odamlar zaxarli ximikatlardan yoppasiga zgxarlana boshladi. Bu xol respublika xitkumatini muayyai choralar kurishga, xususan, aviatsiyadan foydalanishning bir kadar kiskartirish va dalami erdan turib ishyaanishni kengaytirishga majbur etdi. Uzbekistonda paxlachilikni rivojlantirishni bir kadar bulsada, ragbatlantin>™ uchun paxta xom ashyosining xarid narxlari oshirildi. Uzbekistan xalklari "ok oltin" paxta xisobiga kambagallik chizigidan paslda kolib yashab keldilar. Bunga xalkxujaligini boshkarishningma'muriy-buyrukbozlik tizimi va respublikaninguzmanfaatlari, xalkining manfaatiark bilan xisoblashmaydigan mustamlakachilik siysati aybdor edi

213. Orol fojeasi va uning kelib cliiqish sabablari va oqibatlari.. Butun dunyo ekologik muvozanat
©uzilgan debturgan bir davrda sovet xokimiyati, KPSS bizning mamlakatimizda ekologik muammo yuk
deb. Bu padshdning oidini olish uchun xe kanday chora kurmadi. Uzbekistan barcha yirik ogir sanoat
tarmoklarini Ittifok vaziztikdari maxkamalari karamogida edi. Ekologiyani asossh ugit tarmoklar
korxonalari buzib keldi. Ayniksa, kimyo zdvodlari va kombinatlari ekologik vaziyatga juda katta salbig
ta'sir kursatdi. CHirchik elektr kimyo kombinati yoki SSSRdaadoli eng zich joylashgan shaxar Andijonda
gidroliz zavodi shshgardi. Zaxarlik darajasi yukori bulgan kimyoviy modda butifos guza i i defolyasiya
kilish uchun 20 yil ga yakin kursask ganda n kura 2-3 baravar kup samoletlarda odam ustidan sepvlar edi.
Orol dengizi fojeasi. Buning bosh sababi Amuyaaryo va sirdaryodan sugorish uchun xaddan tashkari kup
suv ojsh edi. Orolning chekinishi natijasida bu mnntakada tuz kumli buronlar bir necha baravar oshdiki,
natijada xar yiliosmonga 70 mln tonnadan ziyod zaxarli aralashmalar kugarildi. Uzbekistonning
Korakalpogiston, Xorazm va Turkmanistonning Tashovuz . viloyatining xar gekgpf eriga уiliga 600-700kgdan ziyod tuz kumli changlari yogitadi. YOsh bolalar ulimi, nogiron tugnlgan bolalar soni ortib bordi. Ayollaming 60 fozi kamkonlik kasaliga chalingan edi. Butun Orol buyida korit tifi kasalligi 30 baravar, yukumli sari к kasallik? baravar ortdn. Ayniksa, rak kasalligi kupayib ketdi. 1981-1986 yillar buyrakka tosh yigilishiga chalinganlar soni 10 marta oshdi

214. XX asrning 50-80 yillarda O'zbekistonda ijtimoiy hayot. Uzbekistonda 50-80 ynllarda
iktisodiyotni boshkarish ma'muriy-buyrukbozlik usullari va kattik rejalashtirish, uta markazlashtirish
tamoyillari asosida olib borildi. Ushbu yillarda Uzbekiston respublnkasida kup soxali shishasozlik
industriyasi, kimyo, neft, toshkumir, gaz, tog-kon va energetika sanoati yanada yuksaldi. Metropologiya
tomonidang Uzbekiston sanoati oldiga kuyilgan katta talablar zamonaviy texnologiya, fan va texnika yutuklarini joriy kilish, asbob-usku nal arii yangilash, ular uchun kapital mablaglar ajratish mikdori bnlan xamoxang emas edi. Uzbekiston sanoatida engil va ozik-ovkat sanoatlarining salmogi, 25 foiznigina tashkil kilar edi. Uzbekistonda usha davrda engil va ozik-ovkat sanoatiga nisbatan ogir industriya, ayniksa uning kimyo, neft, kumir, gaz, rangli metall kazib olish va energetika tarmoklari tez surat bilan rivoj landi. Uzbekiston kazib olingan boyoliklarning xujayini emas edi va uning ne'matlaridan mustakil foydalana olmas edi.

215. Madaniy inqilob tushuncliasi, uning mohiyati. Bizga ma'lumki, xar bnr xalkning uziga xos va
uziga moe ma"naviy, madaniy merosi urf odati mavjud.SHunday ekan tarix zarvaraklarida xam bunga
e'tibor bergan.Bunga kuttlab mneol keltirish mumknnAgar xalkni madaniy merosidan butkul yukkilsa,
ueligini unitadi va kadriyatini yukotadi.Bu vaziyatda bizning xalkimiz xam duchor bulgan.Ana shunday ogir
vaziyatli bir paytda I.Karimov birinchi navbatda respublikada barkarorlnkni ta'mirlash orkali xayotiy
extiyojlami kondirish yulini tutdi.Partiya markaziy kumitasining kcynngi olti oylik faoliyatida turt marta
plenum yigilishida utkazildi.Ulaming barchasida millatni-millat sifatida belgilaydigan asosiy omillar-
madaniy merosni va tarix xakikatini tiklash, milliy urf-odatlar va an'analarini rivojlantirish yakin utmishdagi

ruxiy kumondonlik mafkurasiga zid xolda islom dinining yuksak ma'daniyat va ma'naviyat vositasi ekanligi, u odamlarni insofga, diyonatga, uzaro totuvlik va xamjixatlikka davat etuvchi goyat kuchli kurol ekanligi I.Karimov tomonidan ochik-oydin aytildi va tutri baxolandi.Mukaddas tuygulari toptalib, yuragi zada bulib, kolgan xal к dinga katta yul ochilgani diniy ta'limotga katta e'tibor berilayottani zur koni kit bilan kuti b olindi.SHu bilan birga sunggi 8-10 yil mobaynida o'zbeklar va Uzbekiston boshiga agdarib kelingan malomatni yuvib tashlashga katiy axdu paymon kilgani keskin bildirdi va amalda isbot kildi.Xalkimiznish: xurmatini joyga kuyish, uni munosib kadrlash ma'naviy barkamol siyosatning mazmunidir.Ayni paytda usha plenumda I.Karimov «SHuiga amin manki, odam bnrgina yaxshi suz tufayli, majaziy kilib aytganda, togni talkon kilishi mumkin. Afsuski, biz keyingi vaktda odamlarga bundan munosabatda bulishi deyarli unitib kuidik».CHunki, odamga ishonch, uni uluglaydi, uzkuch i ga ishonch bagi shla idi, boshka tomondan ishoncheizliq xolisona munosabatda buhnaslik odamlarning xafsalasini pir kil ad i vash u tufayli biz kanchadan-kancha istedodli kishilarni boy bermokdamiz» -deya afsus bilan takidlagan edi.

216. O'zbekistonda davlat arboblari va mahalliy ziyolilarning qatag'on qilinishi.. 20-30 yillarda
musta b id tuz um ga karshi fikr bildirganlami ta'kib osti ga olish avj oldi.Ayni shu paytda «18 lar guruxi»
«inogomovchilik», «kosimovchilik» kabi siyosiy ishlartukib chikarilgan edi. «18 lar guruxi» 1925 yil 19-
noyabrda Samarkandda chikarilgan Uzbekiston KP (b) MKning plenumi yigilishi bir kun emas turt kun
davom etadi.Buning asosiy sababi respublikadagi yukori ma'suliyatli vazifani egallab turgan 18 shaxening
uz lavozimlaridan ketishi xakidagi arizasi buldi.Ular uz iste'folari sababini xususiy mulkni yukotish
xisobiga utkazilgan er-suv isloxoti usullariganorozilik sifatida izoxlashadi. «Inogomovchilik» 1926-1931
yillarda mustabid tuzum tomonidan milliy raxbar va ziyolilarning katagon kilinishiga sabab bulgan
uydirmalar «Inogomovchilik usha yillarda, UzSSR Maorif Xalk komissari vazifasini bajarib kelgan Raxim
Inogomov (1902-1938) nomi bilan boglik yana bir guruxdanbiri bu «Kosimovchilik» guruxidir - 1929
yillarda milliy an'anaviy sud va xukuk soxasidagi kadriyatlarnn saklab kolish tarafdorlari bulgan
vatanparvar ruxdagi xukukshunos mutaxassislarni mustabid sovet tuzumiga majourai buysundirish nulidagi
(repressiya) katagon 1929-yilda UzSSR oliy sudining raisi Sa'dullo Kosimovning «kosimovchilik» deb
nomlangan ishini kurib chikishi boshlandi.Xalk ta'limi tizimidagi maorifparvar ziyolilarga karshi olib
borilgan kuvgin va katagonlarga xalk dushmanlari, chet El josuslari -A.Ikromov, F.Xujaev va boshkalar
uzlarining maorif komissarligidagi odamlari» - Usmonov , Ruziev, Soronin, orkali xalk maorifiga katta
ziyon etkazilgan degan buxtonlar asos kilib olindi.Ayni paytda istiklol va erk kuychilari, o'zbek xalkining
mashxur yozuvchilaridan Fitrat, CHulpon,A.Kodiriy, U.Nosir Stalin istebdodining begunox kurboni buldil
ar. Uzbekiston Prezidenti I.Karimov ta'kidlaganidek respublika NKVDsi «uchdiklan> tomonidan 1937-39
yillarda 41 mingdan ziyod kishi kamokka olinib, ulardan 6 ming 920tasi otib tashlangan edi.Millatning ilgor
tarakkiyparvar ziyolilari katagon kilinishi okibatida xalkimiz ularning noyob asarlarini ukiuidan uzok vakt
maxrum buldi.Siyosiy boshkarma organlari (OGPU) F.Xujaev, A.Ikromov, D.Manjara, S.Segizboev va
boshkalar xususida "Sovetlarga karshi, kuporuvchanlik" uydirma ishlarini tukib chikdilar. Bular nazariy
baxs va munzaralzrga uz pozitsiyalarini maxkarn turib, ximoya kiladigan xumatli va c'tiborli xalk
etakchilaridan edi. Ular shaxsga engiiishning, yakka partiya zuravonligi ildiz otib ketishining xavfli
ekanligini anik-ravshan tushunar edilar. Ular joylarda katta xukm utkaza oladigan bulnshlariga karamay,
katagonlarning zurayib borishini tuxtatib kololmadilar. Partiya viloyat komitetlari sekretarlari D.Rizaev,
X.Boltaev, gSHsroilov kabilar xam katgon kilindilar

217. «Hujum» harakati va uning mohiyati. Urta Osiyoda xotin-kizlar orasida olib borilgan ish
aloxida muxim axamiyatii kasb etdi. Bu ishni partiya boshkarib, yulga solib borar edi. Nukul xotin-kizlardan
iborat xar xil ishlab ch'ikarish yacheykalari, klublar, maktablar tashkil etildi- Ayollar faollik bilan partiya-
davlat ishiga kuyiladit. Ayollaming delegatlar saylovchi yigilishlari kengayti. 1927 yilda boshlangan paranji
tashlash - "Xujum" xarakati davomida ayollarni ozrodlikka chikarishsh kampaniyasi avjiga chikdi.
Natijalarga kura muxim va etarlicha samarali bulgan mana shu tadbirlar o'zbek ayollarini ozodlikka
chikarish jarayonini, reaksion katlamlarnnng zurligi va taxdidiga karamasdan, kaytmas tusga kiritdi. Biroq
boshka kupgina tadbirlardabulganideq yangi xokimiyat ommaning asriy an'analarini va kayfu-ruxiyati bilan
kam xisoblasbdi. SHuiing natijasida bu yulda kupgina kurbonlar va fojealar buldi.

218. XX asrning 40-80 yillarda respublikaning madaniy hayoti. Urushdan keyingi yillarda xam

Uzbekistonda shurolar xukumati ma'orifni ulug davlatchilik siyosash manfaatlariga

buysundirilgan xolda olib bordi. Bu siyosatni baynalmilalchilik va shaklan milliy, mazmunan sotsialistik deb a tal ga n shovinistik goyalar asosida amafga oshirdi. CHunki aynalmilalchilikka tashki shakl va tashvikot va targibot nuktai nazaridan xakikiy baynalmilalchilik goyasi berilgan bulsada, amalda shurolar xukumronligi davrida bu goya xar kanday milliylik va milliy manfaatni nazarga olmas, va bu goya tarafdorlariny katogon kilar edi. 1946-1990 yillarda Uzbekistonda xalk ta'limi rivojini kuyidagi rakamlar kursatadi: 1940-41 ukuv yilida Respublikada 5448 umumta'lim maktablari bulib ulardan 1 million 315 mint ukuvchi ta'lim olgan bulsa, 1987-1988 ukuv yilida 8111 umumta'lim maktablarida ukuvchilar soni 4 million 406 ming kishiga etdi, ya'ni taxminan 3,5 barobarga yakin kupaydi. 1990 yilda umumta'lim maktablari soni 9000mingga etdi. 1946-91 yillar mobaynida Urta maxsus va Oliy ta'lim tarmoklari xam rivojlandi. 1940-41 ukuv yilida Uzbekistonda 98 urta maxsus ukuv yurtlari mavjud bulsa, 87-88-ukuv yilida 248 tani tashkil etdi. Oliy ukuv yurtlari tarmogi xam usdi. Maktablar va oliy ukuv yurtlarida ukntiladngan fanlaming ukuv dasturlari Moskvada tayyorlanar va Uzbekistan sharoitiga moslashtirilardi. Va u batomom mustamlakachi shurolar manfaatiga xizmat kilar edi. SHurolar xukumati uzining mustamlaka ulkasi xneoblangan Uzbekistonda milliy mustakil davlat manfaati va lalablariga javob beradigan talim-tarbiya siyosatini olib bormadi. Asosiy e'tibor mustamlakachilarga tez obru keltiradigan rakamlar usuviga karatildi, ta'lim tarbiya jarayonining asosiy uzagini tashkil etuvchi uning mazmuni esa, mustamlakachilar manfaatiga xizmat kilardi. Milliy manfaat ikkinchi rejaga surildi, bu borada kam bulsada uz fikr xulosalariga ega bulgan maorif xodimlari katogon kilindilar.

219. SSSRda ma"muriy-buyruqbozlik, totalitar tuzumining qaror topishi. Ma'lumki, 1925 yil
fevralida milliy-davlat chegaralanishi utkazilganidan keyin Uzbekiston Sovetlarining 1 kurultoyi
«Uzbekistan SSR tuzilgani tugrisidagi deklaratsiya»ni tasdikladi. 1925 yil 13 may kuni SSSR
Sovetlarining III kurultoyida Uzbekiston SSR Sovet Sotsialistik Respublikalari Ittifoki tarkibiga kabul
kilindi.Xalk komissarlari va idoralari tuzildi.Ittifok varespublika boshkaruv muassasalari bir xilda va asosiy masalalar, odatda, Markazda kabul kilinaredi va xal cLilardi.Urta Osiyo respublikalarinnng xalk xujaligi va madaniyati ustidan nazoratni kuchaytimsh rnaksadida 1923yilda tashkil etidgan, 1926 yili kaytadan tuzilgan Urta Osiyolktisodiy Kengashi - Sredaz EKOSO tuzildi. 20-yiIlarda boshka respublikalararo boshkaruv organlari Urta Osiyo suv xujaligi boshkarmasi (Sredazvodxoz) Urta Osiyo Davlat Plan Kumitasi (SredazgospIan).Urta Osiyo Xalk xujaligi Oliy Kengashi, VSSPS Urta Osiyo byurosn turli Ittifok xalk komissarliklarining filiallari xam tashkil etildi Uzbekiston SSRda davlat xokimiyatining rasman konun chikaruvchi oliy organi Sovetlarning okrug va rayon kurultoylari tomonidan saylanadigan vakillaridan tarkib topadigan Sovetlar kurultoyi buldi, respublika davlat boshkaruvining oliy organi esa Xalk Komissarlar Kengashi bulib koldi. «Xammamizga ma'lumki - deydi Prezidentimiz Islom Karimov - Biz sunggi 70 yil mobaynida davlatta karshilik va siginish xolatida yashadiq mamlakatdagi barcha boyliklarning mulkning egasi davlat deb xisoblab keldik.Kdysi masalani olmayliq davlat manfaati birinchi urinda, fukaro, shaxe manfaati esa deyarli xisobga olinmasligi zeki konstitutsiyalaming xar kaysi moddada yakkol kuzga tashlanar edi»

220. Siyosiy qatag'on, uning bosqichlari va og'ir oqibatlari. 20-30 yillarda musta b id tuz um ga karshi fikr bildirganlarai ta'kibosti ga olish avj oldi.Ayni shupaytda«18 larguruxi» «inogomovchilik», «kosimovchilik» kabi siyosiy ishlar tukib chikariigan edi. «18 lar guruxi» 1925 yil 19-noyabrda Samarkandda chikariigan Uzbekiston KP (b) MKning plenumi yigilishi bir kun emas turt kun davom etadi.Buning asosiy sababi respublikadagi yukori ma'suiiyatli vazifani egallab turgan 18 shaxening uz lavozimlaridan ketishi xakidagi arizasi buldi.Ular uz isteTolari sababini xususiy mulkni yukotish xisobiga utkazilgan ег-suv isloxoti usullariga norozilik sifatida izoxlashadi. «Inogomovchilik» 1926-1931 yillarda mustabid tuzum tomonidan milliy raxbar va ziyolilarning katagon kilinishiga sabab bulgan uydirmalar «Inogomovchilik usha yillarda, UzSSR Maorif Xalk komissari vazifasini bajarib kelgan Raxim Inogomov (1902-1938) nomi bilan boglik yana bir guruxdan biri bu «Kosimovchilik» guruxidir - 1929 yillarda milliy an'anaviy sud va xukuk soxasidagi kadriyatlarnn saklab kolish tarafdorlari bulgan vatanparvar ruxdagi xukukshunos mutaxassislarni mustabid sovet tuzumiga majourai buysundirish nulidagi (repressiya) katagon 1929-yilda UzSSR oliy sudining raisi Sa'dullo Kosimovning «kosimovchilik» deb nomlangan ishini kurib chikishi boshlandi.Xalk ta'limi tizimidagi maorifparvar ziyolilarga karshi olib borilgan kuvgin va

katagonlarga xalk dushmanlari, chetEl josuslari -A.Ikromov, F.Xujaev va boshkalar uzlarining maorif komissarligidagi odamlari» - Usmonov , Ruziev, Soronin, orkali xalk maorifiga katta ziyon etkazilgan degan buxtonlar asos kilib olindi.Ayni paytda istiklol va erk kuychilari, o'zbek xalkiningmashxuryozuvchilaridan Fitrat, CHulpon,A.Kodiriy, U.Nosir Stalin istebdodining begunox kurboni butdil ar. Uzbekiston Prezidenti l.Karimov ta'kidlaganidek respublika NKVDsi «uchdiklar» tomonidan 1937-39 yillarda 41 mingdan ziyod kishi kamokka olinib, ulardan 6 ming 920tasi otib tashiangan edi.Miilatning ilgor tarakkiyparvar ziyolilari katagon kilinishi okibatida xalkimiz ularning noyob asarlarini ukimdan uzok vakt maxrum buldi.Siyosiy boshkarma organlari (OGPU) F.Xujaev, A.Ikromov, D.Manjara, S.Segizboev va boshkalar xususida "Sovetlarga karshi, kuporuvchanlik" uydirma ishlarini tukib chikdilar. Bular nazariy baxs va munzaralzrga uz pozitsiyalarmi maxkam turib, ximoya kiladigan xurbiatli va e'tiborli xalk etakchilaridan edi. Ular shaxsga engiiishning, yakka partiya zuravonligi ildiz otib ketishining xavfli ekanligini anik-ravshan tushunar edilar. Ular joylarda katta xukm utkaza oladigan bulnshlariga karamay, katagonlaming zurayib borishini tuxtatib kololmadilar. Partiya viloyat komitetlari sekretarlari D.Rizaev, X.Boltaev, gSHsroilov kabilar xam katgon kilindilar.

221. Mustabid sovet tuzumi tomonidan o'zbek ziyolilarining quvg'in etilishi. Mamlakatda xukm surgan kizil saltanat mustamlakachiligi, yakkaboshchilikdan iborat ma'muriy-buyrukbozlik ish uslubi mamlakatda avj olib ketgan oshno-ogaynichiliq tanish-bilishchilik va boshka illatlarga karshi ijodkor ziyolilar xam oshkora va pinxona kurash olibbordilar. Erkin Voxidov, Abdulla Oripov, SHukrullo, Rauf Parfi, Oydin Xojieva va boshka ijodkorlar mustamlakachilik va turgunlik davri illatlariga karshi adabiy ijodning turli usullaridan foydalandilar va ommaning bu illatlarga karshi kurashga chorladilar. 1946-1990 yillarda Uzbeki sto nvin g teatr va musika san'ati va uning ijodkorlari Kommuniseik firka maflcurasi va siyosati ta'siri ostida faoliyat kgrsatnshga majbur edilar. SHurolar xukumatt Sotsializm bayre*gi ostida adabiyot vositasi orkali Komm^Aistik firka mafkutrgeini va buyuk davlatchilik goyasini ilgari surdi. Maxalliy millat ziyolilari uz ona tillarida erkin ilmiy mushoxada vafikrlar asosida ijod kilishdan maxrum buldil ar. Ular uz koyumliyat va imkonnyatlarini tulakonli kursata olmadilar.

222. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. O'zbekistonning urush girdobiga tortilishi. 1939 yil 1
sentyabrda fashistlar Germaniyasi kushinlarining Polshaga bosgirib kirish bilan P Jaxon urushi boshlanib
ketdi. P jaxon urushini yirik davlatlar urtasidagi ixtilofldar, agressiv kuchlarning dunega xukmron bulish
uchun intilishlarini keltirib chikardi. Urushning asosiy aybdorlari jaxonga xukmdorlik kitish da'vosi bilan
maydonga chikkan Adolf Gitlerva losif Stalin yurgizgan agressiv siyosat buldi. P jaxon urushining
dastlabki davrlaridayoq fashistlar Germaniya Garbiy va Markaziy Evropada xukmronlikni kulga kiritidi.
Germaniya Evropaning 10 davlatini - Polsha, CHexoslovakiya, YUgoslaviya, Belgiya, Gollandiya,
Lyuksemburg, Daniya, Norvegiya, Avstriya, Fransiyani bosib oldi. Fashistlar Germaniyasi Garbiy
Evropaning xarbiy, iktisodiy saloxiyatlarini kulga kiritgach, 1941 yil 22 iyun long saxarda xujum kilmaslik tugrisidagi shartnomani buzib, Sovet Ittifokiga xoinona urushni boshladi. Germaniya bilan xamkorlikda uning ittifokchilari - Italiya, Finlyandiya, Vengriya, Ruminiya, Bolgariya xam Sovet Ittifokiga karshi urushga kvrdilar. Sovet xalkining fashizmga karshi urush i boshlandi. Mustamlaka asoratida bulgan barcha respublikalar, shu jumladan, Uzb-n xam bu urushda katnashishga majbur buldi.. SHu tarika, P jaxon urushi jaxondagi 61 mamlakatni, er shari axolisining 80 foizini, ya'ni 1,7 milliard kishini uz girdobiga tortdi

223. O'zbekiston moddiy va ma"naviy kuchlarining fashizmga qarshi urushga safarbar etilishi. .

1939yil2jaxon urushi boshlandi. 1941 yil 22 iyunda fashistlar Germaniyasi sobikSSSRga xujum kilindi. Bu urushda Uzbekistonlik jangchilar xam fashizmga karshi kurashda safarbar etildi. Uzbek xalki bu urushning ogir okibatlarini tushuntb etdi. SHu bois ular fashizmga karshi mitinglar uyushtiriladi. 23 iyun kuni kup kishillk miting Toshkentda bulib utdi. Respublikaning barclia kuchlari korxonalar xarbiy izga solindi. Front orkasi mustaxkam bazaga aylandi. Kuplab garbiy rayonlardan korxonalar kuchirildi. 104 korxona Uzbekistonga kuchirildi. Ularning 50 tasi 1941 yilning oxirida ishga tushirildi. Umuman urush davrida Uzbekistonda 280 ta korxona ishga tushirildi. 30 mln. sumlik jamgarmani urush davrida yigildi.

224.